قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی قم
تاسیس فلسفه دینی؛ لازمه نظریهپردازی علمی در باب دین
تاریخ انتشار : شنبه ۲۲ تير ۱۳۹۲ ساعت ۱۰:۱۷
اگر فلسفه دینی داشته باشیم كه بنیان آن بر اساس باورهای صحیح دینی شكل گرفته باشد، در آن صورت حتماً مبتنی بر باورها و منابع دینی، نسبت به خاستگاه دین و پیدایش دین و مسائلی از این دست میتوانیم نظریهپردازی كنیم.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی قم، حجتالاسلام و المسلمین علیرضا پیروزمند، قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی در گفتوگو با ایكنا در باب فرصتها و آسیبهای دینشناسی علمی، با اشاره به اینكه این موضوع جنبهای از بحث عامتر ارتباط و تعامل و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری دین و علم بر همدیگر است، درباره جنبههای مثبت و منفی این تعامل برای دین، گفت: جنبه مثبت این تعامل برای دین استفاده از علم در اثبات حكمت بعضی از احكام دینی است، اما معیار قرار گرفتن علم برای دین خطاست كه ممكن است در سه لایه، یعنی به شكل موردی و بخشی، مورد چالش قرار دادن معرفت دینی و بررسی كلیت دین به عنوان پدیدهای عینی و تجربی بروز كند.
تأثیر دین در دینشناسی علمی
پیروزمند در پاسخ به پرسش از امكان مطالعه جامعهشناختی دین از منظری دینی، این پرسش را روی دیگری از سكه تعامل علم و دین دانست و بیان كرد: در بحث اول تأثیرگذاری علم بر دین مورد توجه بود و اینكه علم تا چه حد میتواند در تثبیت معارف دینی كمك كند، اما در بحث دوم برعكس این ارتباط محل سؤال است؛ یعنی این كه تأثیر دین در آموزههای علمی، از جمله در خود موضوع دینشناسی چه میتواند باشد.
قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی با اشاره به خلأ جدی رویكرد دینی در علم و به ویژه در علوم انسانی، گفت: رویكرد دینی به علم پیدا كردن یعنی با عینكی كه دین بر چشم ما میگذارد و مبتنی بر انسانشناسی و جهانشناسیای كه دین برای ما ترسیم و تبیین میكند به عالم و آدم نگاه كنیم.
وی ادامه داد: اگر توجه كنیم كه مجموعه علوم چیزی نیست جز تبیین نگاه ما به عالم و آدم و بیان احكام ارتباط ما با عالم و آدم، و این مقدمه را به مقدمه قبلی ضمیمه كنیم به این نتیجه میرسیم كه بهترین نگاه و جامعترین و عمیقترین و ماندگارترین نگاه به عالم و آدم آن نگاهی است كه بر محور تعالیم وحی استوار باشد؛ كه علت آن هم روشن است؛ چون این نگاه تكیه بر عقل ناقص بشر ندارد بلكه تكیه بر وحی دارد.
تحقق دینشناسی تجربی متكی بر دین؛ مستلزم پذیرش نقص عقل بشری
پیروزمند با بیان این كه اگر این سخن پذیرفته شود آنگاه مباحث مختلفی در حوزه گسترده ارتباط بین انسان با عالم و آدم كه در حوزههای مختلف علوم مورد بررسی قرار گرفته است، قابل تعقیب خواهد بود، عنوان كرد: این نگاه میتواند از علمی تجربی مثل زیستشناسی گرفته تا شاخههای مختلف علوم انسانی و از جمله مطالعاتی را كه در چارچوب این علوم در باب دین صورت میگیرد، متأثر كند و اساساً تحقق دینشناسی تجربی متكی بر دین نیز مستلزم پذیرش نقص عقل بشری است.
امکان رشد معارف دینی با علم رشدکرده بر محور دین
قائم مقام فرهنگستان علوم اسلامی افزود: به همین خاطر ما میتوانیم و باید از این منظر به علم نگاه كنیم و طبیعتاً این به معنای یك طرفه بودن تأثیرگذاری دین بر علم نیست؛ بلكه علم هم، منتها علمی كه بر محور دین رشد كرده است میتواند تأثیرگذار در رشد معارف دینی باشد؛ كه بیان چگونگی این تأثیرگذاری هم به جای خود موكول است.
وی با بیان این كه نگاههایی كه فوق بشری بودن دین و ثبات و ماندگاری آن را قبول نكنند، درك و دریافت درستی از آن ندارند، اظهار كرد: در حال حاضر متداول این است كه به دین به عنوان یك واقعیت اجتماعی كه عدهای از مردم در چارچوب آن خود را دیندار میدانند و به واسطه دینداری رفتار خاصی را از خود بروز میدهند، و در واقع مانند بقیه پدیدههای اجتماعی با آن برخورد میشود؛ همچنان كه جامعه معتادان یا جامعه بزهكاران یا جامعه زنان بیسرپرست كه رفتارهای خاصی از خود بروز میدهند را مورد مطالعه قرار میدهند.
پیروزمند افزود: تلقی این مطالعات این است كه جامعه دینداران نیز مانند دیگر واقعیتهای اجتماعی میتوانند مورد مطالعه قرار بگیرند و به دلیل این كه وجود دارند باید آنها را و نوع تعامل با آنها را شناخت و مدیریتشان كرد.
وی این نگاه را نگاه غلطی دانست و چنین فلسفه دین و جامعهشناسی دینی را انحراف قلمداد كرد و اظهار كرد: اگر كه ما فلسفه دینی داشته باشیم كه بنیان آن بر اساس یك دینداری صحیح و معتقدات صحیح دینی شكل گرفته باشد، در آن صورت حتماً مبتنی بر معتقدات و باورهای دینی و منابع دینی، هم نسبت به خاستگاه دین، هم نسبت به پیدایش دین، هم نسبت به معارف دین و میزان اعتبار آنها، هم نسبت به چگونگی تغییرپذیری معارف دین و مسائلی از این دست میتوانیم نظریهپردازی كنیم و باید این كار را هم انجام دهیم؛ چه این كه پیش از این نیز این كار شده است و ادامه نیز دارد.