حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری مطرح کرد:
چگونگی مواجهه با اصلی‌ترین چالش انقلاب اسلامی
حجاب تجدد و مدرنیته مانع اصلی ظهور؛
17 مهر 1395 ساعت 13:46
کسی که قائل به تمدن است نمی تواند قائل به گزینش و خوب و بد باشد، مگر در همین شکل استحاله؛ وقتی بحث از الگوی پیشرفت اسلامی است، وقتی بحث از سبک زندگی اسلامی است. وقتی بحث از علم انسانی اسلامی و امثال اینها است، اگر ادامه بدهید به علم دینی منتهی می شود و علی الاطلاق به استحاله تمدن غرب در تمدن اسلامی ختم می گردد. این رویکرد پشتوانه های فرهنگی جدی ای دارد که باید از آن بحث شود. یکی از عناصر نظام فکری پشتوانه این رویکرد، عنصر فلسفه تاریخ است که پشتیبان این نظریه می باشد
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگستان علوم اسلامی قم، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری در دومین دوره طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی که در دهکده وسف قم برگزار شد، طی سخنانی به موضوع «انقلاب اسلامی، فلسفه تاریخ و تقابل اسلام و مدرنیته» پرداخت.
آنچه پیش روی شماست، گزارشی تفصیلی از سخنان رئیس فرهنگستان علوم اسلامی و عضو خبرگان رهبری در جمع نخبگان علوم انسانی می باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری در ابتدای سخنان خود متذکر شد که «چالش مهم و جدی این دوران که دنیای اسلام با آن مواجه است و ما نباید نسبت به آن بی تفاوت باشیم، چالش با تمدن غرب است؛ یعنی اگر بخواهیم ادامه جبهه باطل و مهمترین حجاب ظلمانی در این دوران که مانع ظهور حقیقت در این عالم است را معرفی کنیم، حجاب تجدد و مدرنیته است.»
وی در ادامه با طرح این سوال که دنیای اسلام در مقابل مدرنیته، چه باید بکند؟! به رویکردهای متفاوت برخورد با مدرنیته اشاره کرد و افزود: «آیا این تمدن را بپذیریم؟ خودمان را با اقتضائات آن وفق داده و هماهنگ کنیم؟ یا این تمدن را مطلقاً رها کرده و سعی کنیم که از آن فاصله بگیریم؟! یا این تمدن را به دو بخش خوب و بد تقسیم و تلاش کنیم که بخش خوب آن را بپذیریم و بخش بدش را ترک کنیم؟ و یا اینکه رویکرد استحاله را برگزینیم؟ و برای استحاله تمدن مادی در تمدن اسلامی تلاش کنیم. »
مدرس حوزه علمیه قم در توضیح رویکرد اول گفت: «رویکرد اول معتقد است که تمدن مدرن، تمدنی مبتنی بر ارزش های جهانی است که ظرفیت جهانی شدن هم دارد و مسیر دستیابی بشر به سعادت، تنها از مسیر همین تمدن عبور می کند. مبانی ای که این تمدن دارد مبانی نجات بخش است و همین مبانی به تمدن تبدیل شده و ساز و کارهایی که در طول تاریخ فراهم آورده، می توانند ما را به آن مبانی نجات بخش هدایت کنند.»
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم درباره نگاه دوم نیز بیان کرد: «رویکرد دوم، تمدن موجود را به خوب و بد تقسیم می کند و معتقد است که این تمدن، عناصر مثبت و منفی را با هم دارد و طبیعتا براساس این رویکرد، ما نباید عناصر منفی این تمدن را بپذیریم، بلکه با هوشمندی عناصر خوب آن را شناسایی کنیم، این عناصر را اعم از عناصر بنیادی تا عناصر روبنایی، بومی سازی نموده و بکار گیریم.»
وی سپس به تبیین رویکرد سوم پرداخت و افزود: «طرفداران رویکرد سوم توجه دارند که تمدن غرب یک نظام به هم پیوسته و دارای لایه های باطنی است که عمیق ترین لایه ، سطح ایدئولوژیک آن است؛ و اصول آن هم عمدتاً همان انسان گرایی است. آنها به این مسئله توجه دارند که نگرش غرب به انسان و جهان تغییر کرده است ؛ همين تغییر موضع گیری نسبت به عالم ، مبدأ پیدایش این تمدن است. آنها فلسفه ها و عقلانیت بنیادینی را بوجود آوردند، که دنباله آن انقلاب علمی، انقلاب صنعتی، ایجاد ساختارهای متناسب و بعد هم زمینه سازی برای ایجاد یک جامعه جهانی است؛ و آرام آرام به این مطلب توجه پیدا کردند که بحث بر سر انقلاب صنعتی با همه اقتضائات آن است که همه عرصه های حیات انسانی را تحت تأثیر قرار می دهد.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری در ادامه بیان داشتند: «در کنار این رویکردها، رویکرد دیگریست که فعال است نه منفعل؛ در عین این که یکپارچگی غرب و عمق تمدن آنرا می فهمد و در عین این که قدرت این تمدن و توانایی هایي که به دست آورده را می شناسد، می فهمد که نمی شود به سادگی غرب را به خوب و بد تقسیم کرد. غرب یک مجموعه به هم پیوسته است. توجه به این نکته هم دارند که این مجموعه به هم پیوسته مقدورات و بسترهای جهانی شدنِ خودش را فراهم کرده و به صورت یک تمدن مسلط عمل می کند. معتقدند که ما می توانیم جلوی استحاله را بگیریم و برای این که جلوی استحاله را بگیریم نیاز به منزوی شدن نیست. ما سه عنصر مرزبندی و تبری از این تمدن، درگیری با این تمدن و استحاله این تمدن در تمدن اسلامی را باید با هم پیگیری کنیم. معتقدند که جهاز هاضمه فرهنگی اسلام می تواند تمدن غرب و فرهنگ غرب را درون خودش استحاله کند.»
وی در جمع بندی این بخش از سخنان خود تاکید کرد: «نه رویکرد غرب گزینی ، نه رویکرد غرب گریزی و نه رویکرد غرب پذیری، بلکه ما معتقدیم هر کس که اسلام را داری یک فرهنگ می¬داند و معتقد است این فرهنگ مختص به عرصه خصوصی نیست، عرصه حیات اجتماعی انسان را هم تدبیر می کند و معتقد است که این فرهنگ می تواند تبدیل به تمدن شود، حتماً قائل به رویکرد تمدنی است؛ چه صریحاًً اعلام کند چه اعلام نکند.
کسانی که قائل به تمدن اسلامی هستند حتماً قائل به استحاله تمدن غرب در تمدن اسلامی خواهند بود؛ نمی توانند قائل به گزینش باشند. از ترکیب عناصر یک تمدن با عناصر تمدن دیگر به شکل سطحی تمدن جدید حاصل نمی شود، بلکه یک معجون متناقض شکل می گیرد. کسانی که قائل به تمدن اسلامی و حتی فراتمدن هستند، مثل حضرت امام(رض) که انقلاب اسلامی را معطوف به عصر ظهور می دانند، نمی توانند قائل به غرب خوب و بد و غرب گزینی باشند. پس این تحلیل که حضرت امام و مقام معظم رهبری را داخل در غرب گزینی ها کنیم یک درک ناقص از اندیشه امام و مقام معظم رهبری است. کسی که معتقد به عصر ظهور است و برای رسیدن به عصر ظهور یک انقلاب عظیم جهانی به راه انداخته و می گوید مستکبرین استراتژی های جهان را معین می کنند در حالی که ما باید استراتژی های عالم را معین کنیم؛ مدعی است نبض زمان باید در دست حوزه ها باشد، اگر او را به کسانی که قائل به غرب گزینی هستند ملحق کنیم ظلم در باب این اندیشه و ناشی از عدم درک عمیق از آن است. مقام معظم رهبری که به صراحت مدعی تمدن اسلامی هستند و گام هایی که بعد از انقلاب اسلامی برای رسیدن به تمدن اسلامی است را طراحی می کنند به هیچ وجه نمی توان جزو غرب گزین ها به حساب آورد. غربگزینی ناشی از عدم درک عمیق نسبت به غرب و اسلام است.»
ریاست فرهنگستان علوم اسلامی با نقد جدی تفکر غرب گزینی تصریح کرد: «اگر غرب یک تمدن به هم پیوسته دارای لایه های مختلفی است، اگر به فرض عناصر مثبتی هم در این تمدن باشد باید آن را در جهاز هاضمه یک تمدن اسلامی برد و از طریق هضم کردن، عناصر مثبت آن را به عناصر کارآمد تبدیل کرد. به فرض که در کود عناصر مثبت مغذی است؛ این با خوب و بد کردن در الگوی تغذیه جامعه قرار نمی گیرد. شما آن را پای یک گیاه می ریزید تا به یک میوه مغذی تبدیل شود ، یک درخت سیب این کود را تجزیه می کند. البته باید در فرآیند تبدیل تا میوه های مغذی نیز دقت شود. اگر شما بیش از حد از یک کود شیمیایی با یک عناصر خاص استفاده کنید خود این میوه هم مسموم می شود؛ با این که از یک ارگانیزم زنده عبور کرده و استحاله شده اما همان عناصر مثبتی که استحاله شدند باز همراه با عناصر منفی هستند. بنابراین شما به راحتی نمی توانید عناصر مثبت را جدا واستفاده کنید»
وی با تبیین بیشتر رویکرد چهارم افزود: «کسی که قائل به تمدن است نمی تواند قائل به گزینش و خوب و بد باشد، مگر در همین شکل استحاله؛ وقتی بحث از الگوی پیشرفت اسلامی است، وقتی بحث از سبک زندگی اسلامی است. وقتی بحث از علم انسانی اسلامی و امثال اینها است، اگر ادامه بدهید به علم دینی منتهی می شود و علی الاطلاق به استحاله تمدن غرب در تمدن اسلامی ختم می گردد. این رویکرد چهارم، پشتوانه های فرهنگی جدی ای دارد که باید از آن بحث شود. یکی از عناصر نظام فکری پشتوانه این رویکرد، عنصر فلسفه تاریخ است که پشتیبان این نظریه می باشد.»
عضو خبرگان رهبری در ادامه جلسه و برای توضیح پشتوانه فکری رویکرد تمدنی به ضرورت فلسفه تاریخ پرداخت و بیان داشت: «بحث فلسفه تاریخ خلاء هایی را پر می کند و برای ما دستاوردهائی مثبت و جدی دارد که در حوزه عمل مفید است. ما اگر مدعی تمدن جدید هستیم و می¬خواهیم برای آینده جامعه جهانی برنامه ریزی کنیم و جامعه جهانی را از تمدن مادی به سمت تمدن الهی عبور دهیم، حتما محتاج به دانشی فرانگرانه مثل فلسفه تاریخ هستیم تا برای ما روشن کند، اولا تاریخ اجتماعی بشر چه مراحلی را طی می کند؟ آیا سیر این مراحل یک سیر جبری است که اختیار ما در آن دخیل نیست؟ و یا اختیارات ما در شکل گیری جامعه بشری و تطورات آن نقش ایفا می کند. آیا نقش اختیار ما یک نقش جدی و اثرگذار و یا یک نقش تبعی است؟!»
وی در ادامه، ضرورت بحث فلسفه تاریخ را بیشتر تببین کرد و اضافه نمود: «ما نمی توانیم بحث از حقانیت حکومت دینی کنیم و بگوییم حکومت دینی برای پیشرفت دینی بشر برنامه ریزی کند، الا اینکه فلسفه تاریخ دینی داشته باشیم. اگر شما فلسفه تاریخ خاص داشتید که توانستید تکامل تاریخ را مبتنی بر فرهنگ خودتان تعریف کنید آن وقت می توانید بگویید این تکامل تاریخی خاص با حکومت دینی فراهم می شود. حکومت های غیر دینی نمی توانند این تکامل را فراهم کنند. برای این که به این تکامل برسیم باید حکومت دینی داشته باشیم. بنابراین حکومت تان یک معقولیتی پیدا می کند ، اگر بخواهید حکومت دینی از عقلانیت مناسب برخوردار باشد باید بتوانید تکامل تاریخ را مبتنی بر دین تعریف کنید و بعد بگویید برای رسیدن به تکامل به حکومت دینی نیاز مندیم.»
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری پس از پرداختن به خصوصیات فلسفه تاریخ شیعی و مختصات آن، بحث را اینگونه ادامه داد: «شیعه از دوران مبارزاتی که به صورت یک جمعیت پراکنده از طریق شبکه وکالت عمل می کرده تا دورانی که حضرت امام رضا علیه السلام هجرت کردند و شیعه را بر محور خودشان سامان جغرافيایی دادند و بعد شکل گیری صفویه و پادشاهی شیعی که قطعا آن دوران ظرفیت برای حکومت دینی در مقیاس ولایت فقیه نبوده؛ تا دورانی که پادشاهی شیعی در تمدن مادی استحاله می شود و جبهه رقیب که ادامه جبهه سقیفه است در قالب تمدن اروپا ظهور می یابد، و تا انقلاب اسلامی و ظهور حقیقی تشیع از مسیر حجیت تاریخی خودش یعنی فقاهت در عصر غیبت رو به پیش بوده است ؛ انقلاب اسلامی که به وسیله یک فقیه عادل جامع الشرایط اتفاق افتاده و این درگیری را وارد مقیاس جهانی کرده است؛ آن فقیه روشن بین براساس حجتی که برایش تمام بود، انقلاب را جهانی تعریف می کرد، و آنرا مقدمه انقلاب جهانی حضرت بقیه الله ارواحنا فداه می دانست و می فرمود ما باید قلل رفیع جهان را فتح کنیم، ما باید استراتژی های جهان را تعریف کنیم؛ یعنی دقیقا یک انقلاب در مقیاس ایجاد یک جامعه جهانی و در قدم بعد تمدن جهانی تا ورود به عصر ظهور که یک حقیقت فراتمدنی و ظهور کلمه غیب در عالم است.»
در پایان نشست نیز ریاست فرهنگستان علوم اسلامی قم در موضوع علم دینی، رویکردهای ناظر بر این فضا را برشمرد و ضمن نقد آنها، نظریه خود را به صورت اجمالی ارائه کرد. حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری گفت: «انقلاب در بستر این جامعه می خواهد عقلانیت جمعي درست کند و نرم افزاری برای هماهنگ سازی همه پژوهش ها بر محور دین تولید کند، لذا نیازمند نگاهی فراتر از رویکردهای تهذیبی یا بنیادگرایی است. رویکردی که می خواهد تمامیت عقلانیت اجتماعی را تسلیم وحی کند. انقلاب اسلامی در این بستر می خواهد ابزاری روشی تولید کند که تمامیت عقلانیت اجتماعی را که سه حوزه عقلانیت استنباطی، عقلانیت علمی ، اعم از نظری محض و نظری تجربی و عقلانیت برنامه ریزی است متعبد به وحی کند. رویکرد فرهنگستان علوم اسلامی چنین رویکردی است.»
لازم به ذکر است که دومین دوره طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی از ۱۵ تا ۲۹ مرداد با حضور ۳۵۰ دانشجوی نخبه علوم انسانی از سراسر کشور در دهکده وسف برگزار شد.
در این همایش شخصیت هایی چون حجج اسلام والمسلمین اعرافی، میرباقری، واعظی، پارسانیا از حوزه و دکتر زرشناس، طالب زاده، کچوئیان، سعید زیباکلام، مهدی گلشنی، بیژن عبدالکریمی، مسعود درخشان و محمدتقی سبحانی از دانشگاه در نشست های این طرح به ایراد سخن پرداختند.
101
آنچه پیش روی شماست، گزارشی تفصیلی از سخنان رئیس فرهنگستان علوم اسلامی و عضو خبرگان رهبری در جمع نخبگان علوم انسانی می باشد.
***
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری در ابتدای سخنان خود متذکر شد که «چالش مهم و جدی این دوران که دنیای اسلام با آن مواجه است و ما نباید نسبت به آن بی تفاوت باشیم، چالش با تمدن غرب است؛ یعنی اگر بخواهیم ادامه جبهه باطل و مهمترین حجاب ظلمانی در این دوران که مانع ظهور حقیقت در این عالم است را معرفی کنیم، حجاب تجدد و مدرنیته است.»
وی در ادامه با طرح این سوال که دنیای اسلام در مقابل مدرنیته، چه باید بکند؟! به رویکردهای متفاوت برخورد با مدرنیته اشاره کرد و افزود: «آیا این تمدن را بپذیریم؟ خودمان را با اقتضائات آن وفق داده و هماهنگ کنیم؟ یا این تمدن را مطلقاً رها کرده و سعی کنیم که از آن فاصله بگیریم؟! یا این تمدن را به دو بخش خوب و بد تقسیم و تلاش کنیم که بخش خوب آن را بپذیریم و بخش بدش را ترک کنیم؟ و یا اینکه رویکرد استحاله را برگزینیم؟ و برای استحاله تمدن مادی در تمدن اسلامی تلاش کنیم. »
مدرس حوزه علمیه قم در توضیح رویکرد اول گفت: «رویکرد اول معتقد است که تمدن مدرن، تمدنی مبتنی بر ارزش های جهانی است که ظرفیت جهانی شدن هم دارد و مسیر دستیابی بشر به سعادت، تنها از مسیر همین تمدن عبور می کند. مبانی ای که این تمدن دارد مبانی نجات بخش است و همین مبانی به تمدن تبدیل شده و ساز و کارهایی که در طول تاریخ فراهم آورده، می توانند ما را به آن مبانی نجات بخش هدایت کنند.»
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم درباره نگاه دوم نیز بیان کرد: «رویکرد دوم، تمدن موجود را به خوب و بد تقسیم می کند و معتقد است که این تمدن، عناصر مثبت و منفی را با هم دارد و طبیعتا براساس این رویکرد، ما نباید عناصر منفی این تمدن را بپذیریم، بلکه با هوشمندی عناصر خوب آن را شناسایی کنیم، این عناصر را اعم از عناصر بنیادی تا عناصر روبنایی، بومی سازی نموده و بکار گیریم.»
وی سپس به تبیین رویکرد سوم پرداخت و افزود: «طرفداران رویکرد سوم توجه دارند که تمدن غرب یک نظام به هم پیوسته و دارای لایه های باطنی است که عمیق ترین لایه ، سطح ایدئولوژیک آن است؛ و اصول آن هم عمدتاً همان انسان گرایی است. آنها به این مسئله توجه دارند که نگرش غرب به انسان و جهان تغییر کرده است ؛ همين تغییر موضع گیری نسبت به عالم ، مبدأ پیدایش این تمدن است. آنها فلسفه ها و عقلانیت بنیادینی را بوجود آوردند، که دنباله آن انقلاب علمی، انقلاب صنعتی، ایجاد ساختارهای متناسب و بعد هم زمینه سازی برای ایجاد یک جامعه جهانی است؛ و آرام آرام به این مطلب توجه پیدا کردند که بحث بر سر انقلاب صنعتی با همه اقتضائات آن است که همه عرصه های حیات انسانی را تحت تأثیر قرار می دهد.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدمهدی میرباقری در ادامه بیان داشتند: «در کنار این رویکردها، رویکرد دیگریست که فعال است نه منفعل؛ در عین این که یکپارچگی غرب و عمق تمدن آنرا می فهمد و در عین این که قدرت این تمدن و توانایی هایي که به دست آورده را می شناسد، می فهمد که نمی شود به سادگی غرب را به خوب و بد تقسیم کرد. غرب یک مجموعه به هم پیوسته است. توجه به این نکته هم دارند که این مجموعه به هم پیوسته مقدورات و بسترهای جهانی شدنِ خودش را فراهم کرده و به صورت یک تمدن مسلط عمل می کند. معتقدند که ما می توانیم جلوی استحاله را بگیریم و برای این که جلوی استحاله را بگیریم نیاز به منزوی شدن نیست. ما سه عنصر مرزبندی و تبری از این تمدن، درگیری با این تمدن و استحاله این تمدن در تمدن اسلامی را باید با هم پیگیری کنیم. معتقدند که جهاز هاضمه فرهنگی اسلام می تواند تمدن غرب و فرهنگ غرب را درون خودش استحاله کند.»
وی در جمع بندی این بخش از سخنان خود تاکید کرد: «نه رویکرد غرب گزینی ، نه رویکرد غرب گریزی و نه رویکرد غرب پذیری، بلکه ما معتقدیم هر کس که اسلام را داری یک فرهنگ می¬داند و معتقد است این فرهنگ مختص به عرصه خصوصی نیست، عرصه حیات اجتماعی انسان را هم تدبیر می کند و معتقد است که این فرهنگ می تواند تبدیل به تمدن شود، حتماً قائل به رویکرد تمدنی است؛ چه صریحاًً اعلام کند چه اعلام نکند.
کسانی که قائل به تمدن اسلامی هستند حتماً قائل به استحاله تمدن غرب در تمدن اسلامی خواهند بود؛ نمی توانند قائل به گزینش باشند. از ترکیب عناصر یک تمدن با عناصر تمدن دیگر به شکل سطحی تمدن جدید حاصل نمی شود، بلکه یک معجون متناقض شکل می گیرد. کسانی که قائل به تمدن اسلامی و حتی فراتمدن هستند، مثل حضرت امام(رض) که انقلاب اسلامی را معطوف به عصر ظهور می دانند، نمی توانند قائل به غرب خوب و بد و غرب گزینی باشند. پس این تحلیل که حضرت امام و مقام معظم رهبری را داخل در غرب گزینی ها کنیم یک درک ناقص از اندیشه امام و مقام معظم رهبری است. کسی که معتقد به عصر ظهور است و برای رسیدن به عصر ظهور یک انقلاب عظیم جهانی به راه انداخته و می گوید مستکبرین استراتژی های جهان را معین می کنند در حالی که ما باید استراتژی های عالم را معین کنیم؛ مدعی است نبض زمان باید در دست حوزه ها باشد، اگر او را به کسانی که قائل به غرب گزینی هستند ملحق کنیم ظلم در باب این اندیشه و ناشی از عدم درک عمیق از آن است. مقام معظم رهبری که به صراحت مدعی تمدن اسلامی هستند و گام هایی که بعد از انقلاب اسلامی برای رسیدن به تمدن اسلامی است را طراحی می کنند به هیچ وجه نمی توان جزو غرب گزین ها به حساب آورد. غربگزینی ناشی از عدم درک عمیق نسبت به غرب و اسلام است.»
ریاست فرهنگستان علوم اسلامی با نقد جدی تفکر غرب گزینی تصریح کرد: «اگر غرب یک تمدن به هم پیوسته دارای لایه های مختلفی است، اگر به فرض عناصر مثبتی هم در این تمدن باشد باید آن را در جهاز هاضمه یک تمدن اسلامی برد و از طریق هضم کردن، عناصر مثبت آن را به عناصر کارآمد تبدیل کرد. به فرض که در کود عناصر مثبت مغذی است؛ این با خوب و بد کردن در الگوی تغذیه جامعه قرار نمی گیرد. شما آن را پای یک گیاه می ریزید تا به یک میوه مغذی تبدیل شود ، یک درخت سیب این کود را تجزیه می کند. البته باید در فرآیند تبدیل تا میوه های مغذی نیز دقت شود. اگر شما بیش از حد از یک کود شیمیایی با یک عناصر خاص استفاده کنید خود این میوه هم مسموم می شود؛ با این که از یک ارگانیزم زنده عبور کرده و استحاله شده اما همان عناصر مثبتی که استحاله شدند باز همراه با عناصر منفی هستند. بنابراین شما به راحتی نمی توانید عناصر مثبت را جدا واستفاده کنید»
وی با تبیین بیشتر رویکرد چهارم افزود: «کسی که قائل به تمدن است نمی تواند قائل به گزینش و خوب و بد باشد، مگر در همین شکل استحاله؛ وقتی بحث از الگوی پیشرفت اسلامی است، وقتی بحث از سبک زندگی اسلامی است. وقتی بحث از علم انسانی اسلامی و امثال اینها است، اگر ادامه بدهید به علم دینی منتهی می شود و علی الاطلاق به استحاله تمدن غرب در تمدن اسلامی ختم می گردد. این رویکرد چهارم، پشتوانه های فرهنگی جدی ای دارد که باید از آن بحث شود. یکی از عناصر نظام فکری پشتوانه این رویکرد، عنصر فلسفه تاریخ است که پشتیبان این نظریه می باشد.»
عضو خبرگان رهبری در ادامه جلسه و برای توضیح پشتوانه فکری رویکرد تمدنی به ضرورت فلسفه تاریخ پرداخت و بیان داشت: «بحث فلسفه تاریخ خلاء هایی را پر می کند و برای ما دستاوردهائی مثبت و جدی دارد که در حوزه عمل مفید است. ما اگر مدعی تمدن جدید هستیم و می¬خواهیم برای آینده جامعه جهانی برنامه ریزی کنیم و جامعه جهانی را از تمدن مادی به سمت تمدن الهی عبور دهیم، حتما محتاج به دانشی فرانگرانه مثل فلسفه تاریخ هستیم تا برای ما روشن کند، اولا تاریخ اجتماعی بشر چه مراحلی را طی می کند؟ آیا سیر این مراحل یک سیر جبری است که اختیار ما در آن دخیل نیست؟ و یا اختیارات ما در شکل گیری جامعه بشری و تطورات آن نقش ایفا می کند. آیا نقش اختیار ما یک نقش جدی و اثرگذار و یا یک نقش تبعی است؟!»
وی در ادامه، ضرورت بحث فلسفه تاریخ را بیشتر تببین کرد و اضافه نمود: «ما نمی توانیم بحث از حقانیت حکومت دینی کنیم و بگوییم حکومت دینی برای پیشرفت دینی بشر برنامه ریزی کند، الا اینکه فلسفه تاریخ دینی داشته باشیم. اگر شما فلسفه تاریخ خاص داشتید که توانستید تکامل تاریخ را مبتنی بر فرهنگ خودتان تعریف کنید آن وقت می توانید بگویید این تکامل تاریخی خاص با حکومت دینی فراهم می شود. حکومت های غیر دینی نمی توانند این تکامل را فراهم کنند. برای این که به این تکامل برسیم باید حکومت دینی داشته باشیم. بنابراین حکومت تان یک معقولیتی پیدا می کند ، اگر بخواهید حکومت دینی از عقلانیت مناسب برخوردار باشد باید بتوانید تکامل تاریخ را مبتنی بر دین تعریف کنید و بعد بگویید برای رسیدن به تکامل به حکومت دینی نیاز مندیم.»
حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری پس از پرداختن به خصوصیات فلسفه تاریخ شیعی و مختصات آن، بحث را اینگونه ادامه داد: «شیعه از دوران مبارزاتی که به صورت یک جمعیت پراکنده از طریق شبکه وکالت عمل می کرده تا دورانی که حضرت امام رضا علیه السلام هجرت کردند و شیعه را بر محور خودشان سامان جغرافيایی دادند و بعد شکل گیری صفویه و پادشاهی شیعی که قطعا آن دوران ظرفیت برای حکومت دینی در مقیاس ولایت فقیه نبوده؛ تا دورانی که پادشاهی شیعی در تمدن مادی استحاله می شود و جبهه رقیب که ادامه جبهه سقیفه است در قالب تمدن اروپا ظهور می یابد، و تا انقلاب اسلامی و ظهور حقیقی تشیع از مسیر حجیت تاریخی خودش یعنی فقاهت در عصر غیبت رو به پیش بوده است ؛ انقلاب اسلامی که به وسیله یک فقیه عادل جامع الشرایط اتفاق افتاده و این درگیری را وارد مقیاس جهانی کرده است؛ آن فقیه روشن بین براساس حجتی که برایش تمام بود، انقلاب را جهانی تعریف می کرد، و آنرا مقدمه انقلاب جهانی حضرت بقیه الله ارواحنا فداه می دانست و می فرمود ما باید قلل رفیع جهان را فتح کنیم، ما باید استراتژی های جهان را تعریف کنیم؛ یعنی دقیقا یک انقلاب در مقیاس ایجاد یک جامعه جهانی و در قدم بعد تمدن جهانی تا ورود به عصر ظهور که یک حقیقت فراتمدنی و ظهور کلمه غیب در عالم است.»
در پایان نشست نیز ریاست فرهنگستان علوم اسلامی قم در موضوع علم دینی، رویکردهای ناظر بر این فضا را برشمرد و ضمن نقد آنها، نظریه خود را به صورت اجمالی ارائه کرد. حجت‌الاسلام والمسلمین میرباقری گفت: «انقلاب در بستر این جامعه می خواهد عقلانیت جمعي درست کند و نرم افزاری برای هماهنگ سازی همه پژوهش ها بر محور دین تولید کند، لذا نیازمند نگاهی فراتر از رویکردهای تهذیبی یا بنیادگرایی است. رویکردی که می خواهد تمامیت عقلانیت اجتماعی را تسلیم وحی کند. انقلاب اسلامی در این بستر می خواهد ابزاری روشی تولید کند که تمامیت عقلانیت اجتماعی را که سه حوزه عقلانیت استنباطی، عقلانیت علمی ، اعم از نظری محض و نظری تجربی و عقلانیت برنامه ریزی است متعبد به وحی کند. رویکرد فرهنگستان علوم اسلامی چنین رویکردی است.»
لازم به ذکر است که دومین دوره طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی از ۱۵ تا ۲۹ مرداد با حضور ۳۵۰ دانشجوی نخبه علوم انسانی از سراسر کشور در دهکده وسف برگزار شد.
در این همایش شخصیت هایی چون حجج اسلام والمسلمین اعرافی، میرباقری، واعظی، پارسانیا از حوزه و دکتر زرشناس، طالب زاده، کچوئیان، سعید زیباکلام، مهدی گلشنی، بیژن عبدالکریمی، مسعود درخشان و محمدتقی سبحانی از دانشگاه در نشست های این طرح به ایراد سخن پرداختند.
101
کد مطلب: 698
آدرس مطلب: https://www.foeq.ir/vdcgr7934ak9y.pra.html
فرهنگستان علوم اسلامی قم https://www.foeq.ir