به گزارش پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی به نقل از تسنیم، حجت الاسلام و المسلمین علیرضا پیروزمند، عضو هیات علمی فرهنگستان علوم اسلامی در راستای پرداختن به مساله حج و استفاده از ظرفیت های آن نکاتی را در مصاحبه خویش بیان داشتند، مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

* به‌نظر شما چگونه می‌توان از آموزه‌های تربیتی سفر حج استفاده کرد؟

به بحث سفر حج از زوایای مختلف می‌توان نگریست، به‌عنوان مثال، خداوند متعال در آیه ۹۷ سوره مبارکه مائده می‌فرماید: «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَامًا لِلنَّاسِ؛ خداوند، کعبه ــ بیت الله الحرام ــ را وسیله‌ای برای استواری و سامان بخشیدن به کار مردم قرار داده». در این آیه شریفه حج به‌عنوان محور قیام قرار گرفته است و لذا باید معنای قیام را بیش از پیش مورد توجه و دقت قرار داد. با توجه به اینکه حج یک عمل عبادی و اجتماعی و یکی از مهم‌ترین اعمال حج بحث طواف خانه کعبه است که درس توحید را به همه حجاج و مشاهده کنندگان این صحنه می‌دهد، خداوند متعال می‌فرماید کعبه نشانه و سببی برای قیام است، بنابراین اگر مراسم حج به‌گونه‌ای برگزار شود که در آن پیوند میان مسلمین رخ ندهد، طبیعی است که به‌تبع این اتفاق، قیام مطرح‌شده از سوی خداوند نیز واقع نمی‌شود، این یکی از آموزه‌های مهم تربیتی حج به‌شمار می‌رود.

کعبه در صورتی محور قیام و اقامه کلمه توحید قرار می‌گیرد که مسلمانان بر محور کعبه به‌عنوان نماد توحید و همچنین طواف خانه کعبه به‌عنوان نماد پیوند، انسجام، تجمع و حرکت هماهنگ بر محور کلمةالله حرکت کنند و شناخت صحیح نسبت به آن پیدا کنند و به پیامی که در آیه ۹۷ سوره مائده درباره حج بیت‌الله الحرام است، توجهی بیش از پیش کنند.

* بر اساس روایت، اهل بیت(ع) مَثَلِ امام(ع) را مَثَلِ کعبه دانستند، لطفاً در این باره توضیح دهد.

بله، به نکته مهمی اشاره کردید. حضرت صدّیقه طاهره(س) درباره رابطه میان امام و کعبه حدیثی را بیان کرده فرمودند: «لَقَد قالَ رَسُولُ اللّهِ صلّى اللّه علیه و آله: مَثَلُ الإِمامِ مَثَلُ الكَعبَةِ؛ إذ تُؤتى و لایَأتی» همانا رسول خدا(ص) فرمود: مثل امام، چونان کعبه است که بر گردش می‌چرخند و او بر گرد چیزی نمی‌چرخد. (بحارالانوار، ج۳۶، ص۳۵۳). این حدیث حضرت فاطمه زهراء(س) نشان‌دهنده عظمت جایگاه امام(ع) در امت اسلامی است و نشان می‌دهد که همان اثری که کعبه به‌عنوان محور قیام می‌تواند داشته باشد، امام(ع) نیز به‌نوعی دیگر این اثرگذاری را در امت اسلامی دارند و مؤمنان و شیعیان نیز باید به این موضوع توجه ویژه‌ای کنند.

*  حج، تمرینی نمادین از نحوه رفتار در زمان ظهور است/ابراهیم(ع) با بنای کعبه به دنبال چه بود؟

در دعایی که به‌هنگام ورود به مسجد الحرام مستحب است خوانده شود، سلام بر پیامبر اکرم(ص) آمده است و این نشان‌دهنده این است که اتصالی که میان مسلمین و خداوند متعال باید وجود داشته باشد، به‌واسطه پیامبر(ص) و معرفت به ایشان باید باشد، علاوه بر این، ولادت امیرالمؤمنین(ع) در خانه کعبه به‌صورت کنایی می‌تواند اهمیت وجود مقدس حضرت علی(ع) و پیوند معنایی میان آن حضرت و خانه کعبه را به ما نشان بدهد و این‌چنین می‌توان پیوندی میان کعبه، نبوت و امامت برقرار کرد.

* به‌نظر شما یک حاجی واقعی چه‌کسی است؟

حج ابعاد مختلفی دارد، در واقع یک میزان حداقلی و حداکثری برای بهره‌مندی حجاج از حج وجود دارد. حداقل استفاده در ایام حج این است که فرد حج را به‌عنوان یک فریضه دینی و واجب شرعی در صورت استطاعت مالی برگزار کند که با رعایت آداب و مناسک مطرح‌شده در این سفر، عنوان «حاجی» بر او اطلاق می‌شود. مرتبه بعدی بهره‌مندی از حج این است که علاوه بر اینکه فرد تکلیف الهی را ادا کرده، بتواند در آن ایام خود را در محضر خداوند متعال و امام عصر(ع) به‌عنوان خلیفه الهی ببیند. بر اساس روایت، حاجی و عمره‌گزار مهمان خدا است و خدا نیز از مهمان خود پذیرایی می‌کند، خدا به آنان وعده‌هایی داده، خدایی که در هیچ‌گونه از وعده‌هایش تخلفی وجود ندارد «إِنَّ اللَّهَ لَایُخْلِفُ الْمِیعَادَ» (آل‌عمران۹) و حداقل این وعده به مهمانانش، غفران گناهان و تطهیر قلوب آنان است.

لقاء امام(ع) نشانۀ حج کامل است

مرتبه بالاتر این است که امام باقر(ع) فرمود: «تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَام»، تمام بودن حج به لقاء امام(ع) است‏ (صدوق، محمد، عیون ‌اخبار الرضا‌(ع)، ج۲، ص۲۶۲)، بنابراین می‌توان گفت لقاء امام(ع) و معرفت به ایشان، نشانۀ حج کامل است، چنین شخصی را می‌توان حاجی واقعی نامید. از یک جنبه شایسته است انسان بعد از اعمال حج، به زیارت امام(ع) برود، امام صادق(ع) در این زمینه می‌فرماید: «إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الْحَج» هرگاه کسی از شما به حج برود و مناسک خود را به‌جاى ‏آورد، به مدینه آید و ما اهل‌بیت را زیارت کند، زیرا این کار از تمامیّت حج است.

یک معنای باطنی این حدیث نیز می‌تواند این باشد که انسان باید محضریت امام زمان(عج) را با تمام وجود درک کند، این فرصت در عرفات برای حجاج از ارزش والایی برخوردار است، در روز عرفه و در صحرای عرفات، حجاج وقوف خواهند داشت و امام(ع) نیز در این موقعیت زمانی و مکانی حضور دارند و حجاج کنار امام(ع) تنفس می‌کنند که این بسیار ارزشمند است. رهبر معظم انقلاب در اهمیت این امر می‌‌فرماید: «امام خود را در آن سرزمین سراغ بگیرید و خود را با کانون معنویت مرتبط کنید».

حج باید مبدأ قیام باشد

درک محضریت آن حضرت مرتبه دیگری از بهره‌مندی حجاج از سفر حج است. مرتبه بالاتر بهره‌مندی حج این است که حج باید مبدأ قیام شود و تحقق این امر در صورتی است که در حج برائت از مشرکین اتفاق بیفتد، برائت از مشرکان چیزی است که خداوند در قرآن آن را مطرح کرده و ما را نسبت به آن متذکر شده است. خدا در سورۀ مبارکۀ توبه می‌فرماید: «وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِیءٌ مِنَ الْمُشْرِكِینَ». امام خمینی(ره) آن‌قدر بر این مسأله تأکید و اهتمام داشتند که فرمودند حج بدون برائت حج نیست. در واقع مقدمه قیام بر محور توحید اعلام برائت و انزجار از مشرکین است و این مشرکین نیز در هر زمانی رنگ و لباس متفاوتی به خود می‌گیرند و امروزه آمریکا و اسرائیل مصداق بارز مشرکین هستند.


«حج» بیانگر اجتماع قلوب بر محور امام(ع) است

در سفر حج؛ موقعیت‌هایی همچون صفا، مروه، عرفات و...، علاوه بر اینکه همگی به‌صورت نمادین ما را با صحنه رستاخیز آشنا می‌کنند، اذهان حجاج را نیز به آن موقعیت‌ها در آینده می‌برند و این تذکری بزرگ است که در حج بیت الله الحرام رخ می‌دهد. حج درس اجتماع، مشارکت و یکپارچگی را برای یک مقصد واحد به ما می‌آموزد، حج به ما این درس را می‌دهد که باید حول محور توحید آن هم به‌صورت دسته‌جمعی طواف کنید آن هم با هم و از طرف دیگر یکی دیگر از اعمال حج سنگ زدن به نماد ابلیس است آن هم به‌صورت دسته‌جمعی و در یک زمان و مکان معین. این صحنه از حج دارد به ما درس قیام و یکپارچگی و حرکت منسجم برای اخراج کردن دشمنان از صحنه به ما می‌آموزد، به‌عبارت دیگر، «حج» بیانگر اجتماع قلوب بر محور امام(ع) است. ظهور زمانی اتفاق می‌دهد که ائتلاف قلوب رخ داده باشد، ظهور زمانی اتفاق می‌افتد که با هم بودن بر محور امام(ع) را به‌خوبی تمرین کرده باشیم، بنابراین اتفاقاتی که در موقعیت‌های مختلف سرزمین وحی برای حجاج رخ می‌دهد، تمرینی برای این صحنه بزرگ الهی است.

* امام خمینی(ره) حج را کانون معارف دانستند، در همین راستا به‌نظر شما چرا تاکنون به معارف و مفاهیم نهفته در حج آن‌طور که باید و شاید پرداخته نشده و بیشتر از منظر فقهی مورد بررسی قرار گرفته است؟

رهنمودهای امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری به‌ویژه در پیام‌هایی که برای حجاج بیت الله الحرام صادر می‌کردند، سرشار از معارف حج و لزوم بهره‌مندی حجاج از این فرصت استثنایی بوده است. در کاروان‌های ایرانی معمولاً با هدایت بعثه مقام معظم رهبری و روحانیان حاضر در کاروان‌ها بخشی از اوقاتی که حجاج در جمع کاروانیان هستند، به مباحث فقهی پرداخته می‌شود و تأکید بعثه در راستای فرمایشات رهبر معظم انقلاب در جهت بهره‌مندی از جنبه‌های عرفانی، اجتماعی، اخلاقی و... بوده است. یکی از مشکلات اساسی در این زمینه این است که متأستفانه با حضور وهابیت و آل‌سعود در حرمین شریفین، امکان و فرصت تبادل این معارف میان مسلمانان، برائت از مشرکین که جزو فلسفه‌های حج محسوب می‌شود، به‌درستی محقق نمی‌شود. در مقابل آل‌سعود سعی می‌کند محیطی رعب‌آور و محدود ایجاد کند تا مسلمانان به‌ویژه ایرانی‌ها نتوانند ارتباطی صمیمانه با یکدیگر برقرار و چنین مباحثی را میانشان مطرح کنند.