آنچه در این پرونده میخوانید دیدگاه صاحب نظران فرهنگستان علوم اسلامی قم در رابطه ی دین و علم می باشد.
کد مطلب: 219
اطلس دانش و نوآوری جهان اسلام ۱، ۲+تحلیل
تاریخ انتشار : دوشنبه ۶ شهريور ۱۳۹۱ ساعت ۰۹:۱۴
این مطالعات كه نقطه عطفی در تاریخ می باشد، به دنبال جستجو و كشف تغییرات در چشم اندازهای دانش و نوآوری میان گزیده ای از كشورهای مختلف از كشورهای عضو كنفرانس اسلامی در خاورمیانه، آفریقا، آسیا و به ویژه كشورهایی همچون مصر، اردن، پاكستان، مالزی، اندونزی، سنگال، نیجریه و قزاقستان میباشد. با همكاری های نزدیك و تنگاتنگ با همكاران خود در این كشورها، این پروژه فعل و انفعالات حساس بین دانش، نوآوری، فرهنگ و سیاست را طراحی خواهد كرد و فرصت های جدید همكاری و تبادلات جهانی را بررسی خواهد كرد.
خلاصه پروژه
این مطالعات كه نقطه عطفی در تاریخ می باشد، به دنبال جستجو و كشف تغییرات در چشم اندازهای دانش و نوآوری میان گزیده ای از كشورهای مختلف از كشورهای عضو كنفرانس اسلامی در خاورمیانه، آفریقا، آسیا و به ویژه كشورهایی همچون مصر، اردن، پاكستان، مالزی، اندونزی، سنگال، نیجریه و قزاقستان میباشد. با همكاری های نزدیك و تنگاتنگ با همكاران خود در این كشورها، این پروژه فعل و انفعالات حساس بین دانش، نوآوری، فرهنگ و سیاست را طراحی خواهد كرد و فرصت های جدید همكاری و تبادلات جهانی را بررسی خواهد كرد.
رنسانس دانش در جهان اسلام
نام هایی همچون خواجه نصیر الدین طوسی و ابن نفیس برای بسیاری ناآشناتر از نام هایی همچون اسحاق نیوتون و آلبرت انیشتین می باشد. لیكن این دانشمندان و دیگر دانشمندان مسلمان قرن های ۱۲ و ۱۳ متعلق به متفكرین pantheon می باشند كه تاریخ دانش و نوآوری جهان اسلام یكی از دوره های عظیم شكوفایی میباشد كه با كاهش تند و دنباله دار همراه شد. امروزه تنها ۳۸% از تولید ناخالص داخلی ۵۷ كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامی صرف هزینه های تحقیقات و پیشرفت ها شده است. این موضوع بیانگر فقر نسبیتی نیست: كشورهای تولید كننده نفت مانند عربستان و كویت در میان كمترین سرمایه گذاران در بحث تحقیقات هستند. در سال ۲۰۰۵، هفده كشور عربی روی هم رفته ۱۳،۴۴۴ محصول علمی را منتشر كردند كه در مقابل دانشگاه هاروارد به تنهایی ۱۵،۴۵۵ محصول را در همان سال منتشر كرد.
لیكن هم اكنون نشانه هایی از بلند همتی دوباره و سرمایه گذاری در آموزش، دانش و نوآوری با حمایت و پشتیبانی دولت ها، مراكز تجاری، نهادهای بشر دوستانه و ارگانهایی همچون سازمان كنفرانس دیده میشود. این پروژه با پیشرفت های چشم گیر دیگری هم زمان بوده است كه تقویت كننده ی پتانسیل های تغییر در تواناییهای دانش و نوآوری جهان اسلام است. برای نمونه:
ـ دانشگاه «علم و فناوری ملك عبدالله» در سپتامبر ۲۰۰۹ در كشور عربستان با هزینهای بالغ بر ۲۰ الی ۱۰ میلیارد دلار به منظور رهبری آكادمیكی و جذب دانشجویان از سراسر جهان افتتاح شد.
ـ در ماه می۲۰۰۷ نخست وزیر امارات متحده عربی و امیر دبی «محمد بن راشد آل مكتوب» اعلام كرد: بنیادی با هزینه ای بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار به منظور ایجاد مراكز تحقیقاتی در دانشگاه های عربی و اعطای كمك هزینه های پژوهشی و تحقیقاتی به دانشمندان كشورهای عربی تأسیس شده است.
ـ دولت نیجریه در سال ۲۰۰۶ «شورای ملی تحقیق و توسعه» را با اختصاص بودجه ای ۵ میلیارد دلاری از صندوق توسعه فناوری نفتی به منظور حمایت و پشتیبانی از تحقیقات و آموزش راه اندازی كرد.
ـ كشور قطر شهر آموزشی با مساحت ۱۴ كیلومتر مربع در خارج از شهر دوحه كه ۹ پردیس برتر بین المللی را در خود جای داده است، ساخت، سیاست این كشور بر آن است كه تا پایان سال ۲۰۱۵، ۲/۵ درصد از تولید ناخالص خود را صرف هزینه های تحقیق و توسعه كند.
ـ كشور تركیه هزینه های پرداختی تحقیقاتی خود را در پنج سال اخیر به دو برابر رسانده است و تا سال ۲۰۱۰، ۲% از تولید ناخالص داخلی خود را به این موضوع اختصاص داد. این كشور از سال ۱۹۹۷ توانسته است رتبه جهانی خود در نشر محصولات علمی را از ۲۷ به ۱۹ برساند.
ـ امارات متحده عربی در ژانویه ۲۰۰۸ ایجاد منطقهای به نام شهر مصدر را به منظور ایجاد قطب های S&I كه برای ۵۰/۰۰۰ نفر فرصت شغلی در زمینه های انرژی تجدید پذیر و فناوری های پایدار ایجاد میكند، را اعلام كرد.
دیر یا زود این كشورها را در صدر جدول كشورهای نوآور و مبتكر خواهیم دید. هماهنگونه كه كشورهای كوچكی همچون فنلاند و سنگاپور در دهه های اخیر ابتكارات قابل توجهی را در سطح جهانی ایجاد كردند، برخی از كشورهای مسلمان پتانسیل دست یابی به موفقیت های غیر منتظره را دارا میباشند، هر چند مسیر دستیابی كشورهای مسلمان به نوآوری های جدید خالی از موانع نیست. دست مزدها و كمك هزینه های تحقیقات و زیرساخت ها همچنان كم می باشد، و فرار مغزها به امید ادامه حرفه خود به آمریكا و اروپا همچنان ادامه دارد.
اهداف پروژه:
اطلس دانش و نوآوری جهان اسلام پروژه ای سه ساله است كه تا پایان سال ۲۰۱۲ به پایان خواهد رسید. این پروژه شش هدف را دنبال میكند:
۱. ترسیم روندهای كلیدی در دانش و نوآوری های فناورمحور در میان ۵۷ كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامی و تركیب اطلاعات كمی با تحلیل های كیفی به وسیله گفتگوها، كارگروه ها و دیگر چارچوب های درون كشوری؛
۲. بررسی جزئیات بیشتر گوناگونیهای جغرافیایی و اقتصادی ده كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامی، و ارائه گزارش ارزیابی مستقل و معتبر از چگونگی توانمند بودن نوآوریهای آنها در تغییر و ایجاد فرصتها و محدودیت ها به منظور پیشرفت های بیشتر؛
۳. بررسی چگونگی آشكار شدن روابط بین دانش، فناوری، نوآوری، فرهنگ و سیاست در پانزده كشور اسلامی و جهان اسلام
۴. شناسایی فرصت های جدید به منظور همكاری دانشمندان، سیاستگذاران، بخشهای خصوصی و بخشهای غیر دولتی در جهان اسلام و مكان های دیگر به ویژه، شناسایی چالش های مشترك جهانی همچون تغییرات آب و هوایی، كاهش فقر و ایجاد ثبات و پایداری؛
۵. نمایان كردن بیشتر دانش، فناوری و نوآوری در میان كشورهای عضو كنفرانس اسلامی و جهان و ارائه ی یك سری مقالات، نشریات و رخ داد های رسانه ای، كه می تواند سیاست ها، رسانه ها و گفتگوهای علمی در جهان اسلام و فراتر از آن را جلوه تر كند؛
۶. ایجاد مهارت ها و ظرفیت ها علمی برای تحلیل گران نوآوری و تصمیم گیرندگان در جهان اسلام و خلق شبكههای جدید به منظور تبادل ایده ها، سیاست ها و شیوههای بهتر در درون جهان اسلام و بین كشورهای مسلمان و كشورهای دیگر.
اعضای این پروژه عبارت اند از:
ـ انجمن سلطنتی بریتانیا
ـ سازمان همكاری های اسلامی
ـ ماه نامه نیچر
ـ مركز آموزش و تحقیقات آماری، اقتصادی و اجتماعی كشورهای اسلامی
ـ شورای بریتانیا
ـ مركز بین المللی تحقیقات توسعه
ـ بنیاد قطر
ـ بانك توسعه اسلامی
ـ كمیته دائمی همكاری های علمی و فناوری سازمان همكاری های اسلامی
ـ سازمان آموزش
ـ سازمان اسلامی، آموزشی، علمی و فرهنگی (آیسسكو)
روش كاری پروژه:
پروژه دارای چهار فاز میباشد:
فاز اول:هدف گذاری كارگاه های اولیه و مطالعات مقدماتی
پروژه كار خود را با برگزاری نشست افتتاحیه خود در استانبول تركیه در جولای ۲۰۰۸ آغاز كرد. این نشست نمایندگان ارشد سازمان های همكار و یازده كشور شورای همكاری های اسلامی را دور هم جمع كرد و زمینه بررسی های مسائل و مشكلات مدیریت و نظارت پروژه را فراهم كرد. موضوع نظارت بر پروژه توسط تیم مدیریت مشترك مورد توافق همه اعضا بود كه نمایندگان تمام اعضای پروژه را در بر خواهد داشت. در این نشست نیز تأكید شد تا همكاری ها و تبادلات روزانه بین مركز آموزش و تحقیقات آماری، اقتصادی و اجتماعی كشورهای اسلامی مدیر پروژه از سوی سازمان همكاری های اسلامی و انجمن سلطنتی بریتانیا مدیر پروژه از سوی اتحادیه اروپا به اشتراك گذاشته خواهد شد.
فاز اول: شامل هدف گذاری تحقیقاتی بیشتر می باشد به این منظور كه ما دارای متدلوژی كاری جهت اندازه گیری و محك عملكرد های علمی و نوآورانه كشورهای شورای همكاری اسلامی هستیم. گزارشی نیز در ژوئن ۲۰۱۰ ارائه كردیم كه تمام جزئیات موضوعات و مسائلی كه قرار است تا پایان تحقیقات دنبال شود را شامل میشود. پنج كشور اردن، مالزی، پاكستان، قطر و مصر به عنوان كیسهای مورد مطالعه انتخاب شده اند. این كیس ها را به منظور ارزیابی متدلوژی و ادامه پالایش اطلاعات پس از آغاز مطالعات كشورها دیگر استفاده خواهند شد.
فاز دوم:كار میدانی درون كشوری و ارائه گزارشات كاری
با توجه به پیشرفت های حاصل شده در سایه سار مطالعات مقدماتی، پنج كیس مورد مطالعه باقی مانده نیز اجرا خواهد شد. این موارد شامل طراحی های تركیبی، جمع آوری اطلاعات، كتاب سنجی و مصاحبه با دانشمندان، سیاستگذاران، متفكرین، رهبران دینی، رهبرانی اقتصادی، سازمانها، نهادها و جنبش های سیاسی و جامعه های مدنی در درون كشورها می باشد.
تیم پروژه با توجه به میزان و تناسب وظیفه تحقیقاتی چندین هفته را در هر یك از كشورها سپری خواهد كرد. كشورهای گزینش شده بازتاب كننده گوناگونی اعضای سازمان همكاری های كشورهای كاندید میباشند:
خاورمیانه و شمال آفریقا: ایران، مصر، اردن، عربستان، قطر، امارات
آفریقای سیاه: نیجریه، موزامبیك، سنگال، سودان
اروپا و آسیای مركزی: تركیه، قزاقستان، آذربایجان
جنوب و شرق آسیا: مالزی، پاكستان، اندونزی
ما به شناسایی و همكاری نزدیك با هر یك از همكاران پژوهشگر در هر كشور خواهیم پرداخت و سمینار و شبكه های مشتركی را برگزار خواهیم كرد. خروجی های مهم این فاز در یك سری رخ دادهای مهم، مقالات، پژوهش های كشوری ارائه خواهد شد. این پژوهش میدانی به سوالات زیر پاسخ خواهد داد:
ـ مهمترین ویژگی های برتر چشم گیری نظام نوآوری و علمی كشورهای اسلامی چیست؟
ـ مهمترین ساختارهای علمی و نوآوری این كشورها چیست؟
ـ تاریخ و چگونگی پیشرفت ها چگونه بوده است؟
ـ شاخصه ها و متریكهایی كه بازتاب كننده سلامت این نظام هستند، چیست؟
ـ نقاط قوت و ضعف سیستم آموزشی متوسطه و عالی چیست؟
ـ آیا می توان جریان های استعدادهای علمی و پژوهشی در درون و خارج از این سیستم ها را اندازه گیری كرد؟
ـ بخش های نوآوری و دامنه نیروهای ویژه این كشورها چیست؟
ـ تعادل بین بخش های خصوصی و دولتی در تحقیق و توسعه چیست؟
ـ مشاركت كمك های توسعه طلبانه و بشردوستانه در خصوص تحقیق و توسعه چیست؟
ـ به چه میزان طرح های تحقیق و توسعه چند ملیتی در این كشورها اجرا میشود؟
ـ میزان سرمایه گذاری های داخلی به منظور ایجاد نوآوری چگونه است؟ آیا تغییراتی در آن صورت میگیرد؟
ـ هر كشور چگونه به حكومت و اخلاق علمی دست پیدا كرده است؟
ـ درك رابطه بین اسلام، دانش و سیاست را در این كشورها چگونه است؟ درك ما چگونه تغییر خواهد كرد؟
ـ ارتباط دانش و نوآوری این كشورها با قطب های نوآوری و دانش در اروپا، آمریكا، كانادا، ژاپن، چین، هنر و... چگونه است؟
ـ چگونه میتوان همكاریهای بین المللی را در این خصوص تقویت كرد؟ موانعی كه بر سر راه آن وجود دارد چیست؟
ـ چگونه می توان تحقیق و توسعه را در بخش آموزش عالی ارتقاء داد؟
ـ بهترین شیوه قدردانی از دانشمندان، نوآوران و مخترعین چیست؟
فاز سوم:تنظیم و ارائه گزارش (۲۰۱۲)
بر اساس مقالات ارائه شده درباره هر كشور و پژوهش ثانویه دیگر كشورهای عضو همكاری های اسلامی، گزارشات كلی رسانهای ارائه میدهیم كه نقاط اشتراك و اختلاف كشورها را پر رنگ تر میكند و نتیجه گیری های گستردهای در خصوص چشم اندازهای دانش و نوآوری در بین كشورهای اسلامی و دیگر كشورهای جهان اتخاذ خواهیم كرد.
فاز چهارم:انتشار و رسانهای كردن اخبار و اطلاعات (۲۰۱۳ـ ۲۰۱۲)
گزارش كلی و پایانی ده كشور در مراسم ویژهای در پایان سال ۲۰۱۲ و گزارشات مشابه در كشورهای عضو همكاری های اسلامی نیز ارائه خواهد شد. گزارش كامل تحقیقات در رسانههای اروپا، كشورهای همكاری های اسلامی، و بین الملل منتشر خواهد شد.
اطمینان حاصل كردن از اینكه یافته ها را میتوان برای تقویت سیستمهای نوآور در كشورهای اسلامی به كار برد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف از همكاری نزدیك با دولت ها و همكاران پژوهشی در این پروسه و ساخت ظرفیت ها و مكانیسم های ویژه به منظور به روز رسانی و نوسازی تحلیل ها در سالهای آینده میباشد. اولویت اول و كلیدی ایجاد كادر و مجموعه تحلیل گران پژوهشی كار كشته در هر یك از كشورهای مورد مطالعه میباشد كه می تواند شالوده شبكه ای گسترده شود.
ـ بودجه رسانی
بودجه لازم برای اجرای این پروژه ۴ میلیون دلار است كه در سه سال مالی تأمین خواهد شد. تأمین بودجه بر چهار نهاد زیر خواهد بود:
ـ اعضا و نهادهای سازمان همكاری اسلامی
ـ اعضای نهادهای دولتی، علمی و فرهنگی اتحادیه اروپا
ـ تراست ها و بنیادهای بین الملل
ـ انجمن بشر دوستانه و تجارت
این پروژه در سه سطح مدیریت میشود كه شامل تیم مدیریتی مشترك، گروه هدایتگر پروژه و گروه بازبینی و مشاوره میباشد. تیم مدیریتی مشترك مشمول نظارت بر پروژه در تمام سطوح كه شامل نمایندگانی از دبیر كل شورای همكاری اسلامی و ارگانهای كلیدی كه شامل IDB، SESRIC، COMSTECH، ISESCO، انجمن سلطنتی بریتانیا، مجله نیچر، شورای بریتانیا میباشد. این پروژه به ریاست پروفسور كمال الدین احسان گول دبیر كل شورای همكاری اسلامی است.
تحلیل:
حجت الاسلام علی میثمی تهرانی
جهت فهم دقیق حرکت «انجمن سلطنتی بریتانیا» در پروژه «اطلس دانش و نوآوری جهان اسلام» باید گفت گسترش موج بیداری اسلامی در دنیای اسلام اگرچه در نگاه اول تهدیدی سیاسی برای برهم زدن بساط مدیریت جهانی دنیای غرب به نظر می رسد ولی تحلیل عمیقتر تنها به این سطح از خطر برای تمدن غرب محدود نمی ماند. یعنی متفکرین غربی به خوبی واقفند که انقلاب پدیدار شده در ایران اسلامی در سال ۱۹۷۹ـ سالی که در آینده تاریخ بشری همواره از آن با اهمیت یاد خواهد شد ـ به عنوان آغاز خیزش دوباره دنیای اسلام برای فتح سنگرهای کلیدی جهان تنها محدود به دنیای سیاست نیست. بلکه علاوه بر انقلاب در عرصه سیاسی نوعی انقلاب در عرصه علمی ـ فرهنگی نیز آغاز شده است. زیرا واضح است که انقلابی با این شعارها و این گستره نفوذ و این عمق استراتژیک مردمی، هرگز نمیتواند محدود به تغییرات در عالم سیاست و مدیریت قدرت سخت باشد. بلکه حتماً در لایه هایی از فرهنگ و مدیریت قدرت نرم نیز نفوذ یافته است. به تعبیر دقیق تر این انقلاب های مردمی ـ اسلامی پیش و بیش از اینکه ماهیتی سیاسی ـ نظامی داشته باشند هویتی علمی ـ فرهنگی خواهند داشت.
استراتژیست های مکار نظام سلطه به خوبی واقفند که اگر مدیریت این امواج بیداری اسلامی از دستهای لرزان ایشان خارج شود باید خیلی زودتر از آن چیزی که فکرش را می کنند در خیابان وال استریت مجلس ترحیم تمدن شیطانی خویش را برپاکنند. هم از این رو برای کنترل انقلاب های مردمی پدیدار شده در دنیای اسلام شدیدا به تکاپو افتادهاند.
اینان نیک میدانند که اگر در پی کنترل ظرفیت سیاسی جدید از سوی سیاست های رسمی نظام سلطه و منطبق با نظم نوین جهانی اند باید در قدم اول ظرفیت علمی عظیم پیدا شده در دنیای اسلام پس از بیداری اسلامی را در دل ناتوی فرهنگی خویش هضم نمایند.
روشن است که کنترل انفجار علمی ـ فرهنگی آغاز شده در دنیای اسلام که روز به روز هم گسترده تر خواهد شد، بدون شناخت دقیق ظرفیت های جهان اسلام میسر نخواهد بود. زیرا اگر غرب از خیزش های علمی دنیای اسلام بی خبر باشد باید هر روز انتظار یک غافل گیری فرهنگی را داشته و همواره منتظر حادثه بماند. این نگاه منفعلانه معنایی جز خارج شدن روند تولید علم و فناوری در دنیای اسلام از دست دنیای غرب ندارد. امری که در حکم تیر خلاص به تمدن شیطانی پوسیده کنونی خواهد بود. به نظر میرسد که «انجمن سلطنتی بریتانیای حقیر» با راه اندازی پروژه «اطلس دانش و نوآوری های جهان اسلام» ـ که در حقیقت نوعی حمله فرهنگی همه جانبه به دنیای اسلام است ـ در گام اول به دنبال نوعی جاسوسی علمی ـ فرهنگی عمیق در دنیای اسلام است. مسلم است که برای این پروژه به نام همکاری علمی در پی ساماندهی وطن فروشان عالم نما در کل دنیای اسلام به نام جذب همکار علمی ـ به تعبیر صحیح تر جاسوس فرهنگی ـ است.
فاز بعدی پس از شناخت دقیق ظرفیت های نوظهور علمی دنیای اسلام، جهتدهی آن در راستای اهداف علمی نظام سلطه و به کار گیری اش در راه حل معضلات تمدن مدرن است. به بیان فنی تر مصادره کردن انقلاب مردم در عرصه علمی ـ فرهنگی به نفع جهت حاکم بر حرکت علمی جهان کفر و نفاق است.
علاوه بر این بهترین راه نفوذ در نظام سیاسی و مدیریت فرایند تصمیم گیری مدیران عرصه سیاست نفوذ در نظام فرهنگی و مدیریت فرایند تصمیم سازی کارشناسان عرصه علم و فرهنگ است. مسلماً اگر حرکت علمی در دنیای اسلام تابع حرکت علمی دنیای غرب تعریف شود حرکت سیاسی نیز در پی آن تسلیم مدیریت سیاسی عرصه بینالمللی خواهد شد. مثال موفق این تجربه ـ البته تا حدودی ـ ترکیه است. کشوری که در حقیقت وقتی ورود دانشجویان محجبه به دانشگاه های آن ممنوع شد؛ کلنگ لاییک شدن ساختار سیاسی آن نیز به زمین زده شد. به نظر میرسد غرب به دنبال تکرار این تجربه در سایر کشورهای اسلامی نیز هست. مسلماً در این مسیر توطئه بار کشور ترکیه به عنوان رفیق دزد و شریک قافله میتواند کمک شایانی به غرب کند. زیرا از این جهت یکی از ضعیف ترین حلقه های تمدنی کشورهای اسلامی در مقابل تمدن غرب می باشد.
نقطه مقابل این حرکت خطرناک همان عقبه استراتژیکی است که امام خامنه ای «مدظله العالی» به درستی حکم حکومتی حمله افسران جنگ نرم به آن را صادر فرمودند. یعنی نفی علم مدرن و حرکت به سمت تولید علم اسلامی. بر این اساس همان گونه که غرب در پی هدف گذاری تحقیقاتی و کنترل متدولوژی تولید علم در دنیای اسلام متناسب با اهداف سلطه گرایانه خود است؛ ایران اسلامی نیز باید با ارتباط گیری با فعالان آزادمنش مومن دنیای اسلام اقدام به در اختیار گرفتن جهت توسعه علمی کشورهای اسلامی در مسیر ایجاد تمدن اسلامی در گستره جهانی نماید. پس همگام با این پروژه شیطانی، جمهوری اسلامی ایران نیز باید به کمک عقبه عظیم علمی ـ فرهنگی خود در دنیای اسلام در پی تدوین نقشه جامع علمی دنیای اسلام و ریل گذاری برای حرکت علمی قافله تمدنی جوانان باهوش بیدار جهان معنویت باشد.
به نظر می رسد حوزهه ای علمیه و دانشگاه های این کشور ـ گذشته از ساختارهای رسمی ـ وظیفه سنگینی در این مبارزه علمی ـ فرهنگی در مسیر آماده سازی عرصه جهانی جهت ظهور ولی اعظم الهی (عج) داشته باشند.
حجت الاسلام علی میثمی تهرانی
این مطالعات كه نقطه عطفی در تاریخ می باشد، به دنبال جستجو و كشف تغییرات در چشم اندازهای دانش و نوآوری میان گزیده ای از كشورهای مختلف از كشورهای عضو كنفرانس اسلامی در خاورمیانه، آفریقا، آسیا و به ویژه كشورهایی همچون مصر، اردن، پاكستان، مالزی، اندونزی، سنگال، نیجریه و قزاقستان میباشد. با همكاری های نزدیك و تنگاتنگ با همكاران خود در این كشورها، این پروژه فعل و انفعالات حساس بین دانش، نوآوری، فرهنگ و سیاست را طراحی خواهد كرد و فرصت های جدید همكاری و تبادلات جهانی را بررسی خواهد كرد.
رنسانس دانش در جهان اسلام
نام هایی همچون خواجه نصیر الدین طوسی و ابن نفیس برای بسیاری ناآشناتر از نام هایی همچون اسحاق نیوتون و آلبرت انیشتین می باشد. لیكن این دانشمندان و دیگر دانشمندان مسلمان قرن های ۱۲ و ۱۳ متعلق به متفكرین pantheon می باشند كه تاریخ دانش و نوآوری جهان اسلام یكی از دوره های عظیم شكوفایی میباشد كه با كاهش تند و دنباله دار همراه شد. امروزه تنها ۳۸% از تولید ناخالص داخلی ۵۷ كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامی صرف هزینه های تحقیقات و پیشرفت ها شده است. این موضوع بیانگر فقر نسبیتی نیست: كشورهای تولید كننده نفت مانند عربستان و كویت در میان كمترین سرمایه گذاران در بحث تحقیقات هستند. در سال ۲۰۰۵، هفده كشور عربی روی هم رفته ۱۳،۴۴۴ محصول علمی را منتشر كردند كه در مقابل دانشگاه هاروارد به تنهایی ۱۵،۴۵۵ محصول را در همان سال منتشر كرد.
لیكن هم اكنون نشانه هایی از بلند همتی دوباره و سرمایه گذاری در آموزش، دانش و نوآوری با حمایت و پشتیبانی دولت ها، مراكز تجاری، نهادهای بشر دوستانه و ارگانهایی همچون سازمان كنفرانس دیده میشود. این پروژه با پیشرفت های چشم گیر دیگری هم زمان بوده است كه تقویت كننده ی پتانسیل های تغییر در تواناییهای دانش و نوآوری جهان اسلام است. برای نمونه:
ـ دانشگاه «علم و فناوری ملك عبدالله» در سپتامبر ۲۰۰۹ در كشور عربستان با هزینهای بالغ بر ۲۰ الی ۱۰ میلیارد دلار به منظور رهبری آكادمیكی و جذب دانشجویان از سراسر جهان افتتاح شد.
ـ در ماه می۲۰۰۷ نخست وزیر امارات متحده عربی و امیر دبی «محمد بن راشد آل مكتوب» اعلام كرد: بنیادی با هزینه ای بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار به منظور ایجاد مراكز تحقیقاتی در دانشگاه های عربی و اعطای كمك هزینه های پژوهشی و تحقیقاتی به دانشمندان كشورهای عربی تأسیس شده است.
ـ دولت نیجریه در سال ۲۰۰۶ «شورای ملی تحقیق و توسعه» را با اختصاص بودجه ای ۵ میلیارد دلاری از صندوق توسعه فناوری نفتی به منظور حمایت و پشتیبانی از تحقیقات و آموزش راه اندازی كرد.
ـ كشور قطر شهر آموزشی با مساحت ۱۴ كیلومتر مربع در خارج از شهر دوحه كه ۹ پردیس برتر بین المللی را در خود جای داده است، ساخت، سیاست این كشور بر آن است كه تا پایان سال ۲۰۱۵، ۲/۵ درصد از تولید ناخالص خود را صرف هزینه های تحقیق و توسعه كند.
ـ كشور تركیه هزینه های پرداختی تحقیقاتی خود را در پنج سال اخیر به دو برابر رسانده است و تا سال ۲۰۱۰، ۲% از تولید ناخالص داخلی خود را به این موضوع اختصاص داد. این كشور از سال ۱۹۹۷ توانسته است رتبه جهانی خود در نشر محصولات علمی را از ۲۷ به ۱۹ برساند.
ـ امارات متحده عربی در ژانویه ۲۰۰۸ ایجاد منطقهای به نام شهر مصدر را به منظور ایجاد قطب های S&I كه برای ۵۰/۰۰۰ نفر فرصت شغلی در زمینه های انرژی تجدید پذیر و فناوری های پایدار ایجاد میكند، را اعلام كرد.
دیر یا زود این كشورها را در صدر جدول كشورهای نوآور و مبتكر خواهیم دید. هماهنگونه كه كشورهای كوچكی همچون فنلاند و سنگاپور در دهه های اخیر ابتكارات قابل توجهی را در سطح جهانی ایجاد كردند، برخی از كشورهای مسلمان پتانسیل دست یابی به موفقیت های غیر منتظره را دارا میباشند، هر چند مسیر دستیابی كشورهای مسلمان به نوآوری های جدید خالی از موانع نیست. دست مزدها و كمك هزینه های تحقیقات و زیرساخت ها همچنان كم می باشد، و فرار مغزها به امید ادامه حرفه خود به آمریكا و اروپا همچنان ادامه دارد.
اهداف پروژه:
اطلس دانش و نوآوری جهان اسلام پروژه ای سه ساله است كه تا پایان سال ۲۰۱۲ به پایان خواهد رسید. این پروژه شش هدف را دنبال میكند:
۱. ترسیم روندهای كلیدی در دانش و نوآوری های فناورمحور در میان ۵۷ كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامی و تركیب اطلاعات كمی با تحلیل های كیفی به وسیله گفتگوها، كارگروه ها و دیگر چارچوب های درون كشوری؛
۲. بررسی جزئیات بیشتر گوناگونیهای جغرافیایی و اقتصادی ده كشور عضو سازمان كنفرانس اسلامی، و ارائه گزارش ارزیابی مستقل و معتبر از چگونگی توانمند بودن نوآوریهای آنها در تغییر و ایجاد فرصتها و محدودیت ها به منظور پیشرفت های بیشتر؛
۳. بررسی چگونگی آشكار شدن روابط بین دانش، فناوری، نوآوری، فرهنگ و سیاست در پانزده كشور اسلامی و جهان اسلام
۴. شناسایی فرصت های جدید به منظور همكاری دانشمندان، سیاستگذاران، بخشهای خصوصی و بخشهای غیر دولتی در جهان اسلام و مكان های دیگر به ویژه، شناسایی چالش های مشترك جهانی همچون تغییرات آب و هوایی، كاهش فقر و ایجاد ثبات و پایداری؛
۵. نمایان كردن بیشتر دانش، فناوری و نوآوری در میان كشورهای عضو كنفرانس اسلامی و جهان و ارائه ی یك سری مقالات، نشریات و رخ داد های رسانه ای، كه می تواند سیاست ها، رسانه ها و گفتگوهای علمی در جهان اسلام و فراتر از آن را جلوه تر كند؛
۶. ایجاد مهارت ها و ظرفیت ها علمی برای تحلیل گران نوآوری و تصمیم گیرندگان در جهان اسلام و خلق شبكههای جدید به منظور تبادل ایده ها، سیاست ها و شیوههای بهتر در درون جهان اسلام و بین كشورهای مسلمان و كشورهای دیگر.
اعضای این پروژه عبارت اند از:
ـ انجمن سلطنتی بریتانیا
ـ سازمان همكاری های اسلامی
ـ ماه نامه نیچر
ـ مركز آموزش و تحقیقات آماری، اقتصادی و اجتماعی كشورهای اسلامی
ـ شورای بریتانیا
ـ مركز بین المللی تحقیقات توسعه
ـ بنیاد قطر
ـ بانك توسعه اسلامی
ـ كمیته دائمی همكاری های علمی و فناوری سازمان همكاری های اسلامی
ـ سازمان آموزش
ـ سازمان اسلامی، آموزشی، علمی و فرهنگی (آیسسكو)
روش كاری پروژه:
پروژه دارای چهار فاز میباشد:
فاز اول:هدف گذاری كارگاه های اولیه و مطالعات مقدماتی
پروژه كار خود را با برگزاری نشست افتتاحیه خود در استانبول تركیه در جولای ۲۰۰۸ آغاز كرد. این نشست نمایندگان ارشد سازمان های همكار و یازده كشور شورای همكاری های اسلامی را دور هم جمع كرد و زمینه بررسی های مسائل و مشكلات مدیریت و نظارت پروژه را فراهم كرد. موضوع نظارت بر پروژه توسط تیم مدیریت مشترك مورد توافق همه اعضا بود كه نمایندگان تمام اعضای پروژه را در بر خواهد داشت. در این نشست نیز تأكید شد تا همكاری ها و تبادلات روزانه بین مركز آموزش و تحقیقات آماری، اقتصادی و اجتماعی كشورهای اسلامی مدیر پروژه از سوی سازمان همكاری های اسلامی و انجمن سلطنتی بریتانیا مدیر پروژه از سوی اتحادیه اروپا به اشتراك گذاشته خواهد شد.
فاز اول: شامل هدف گذاری تحقیقاتی بیشتر می باشد به این منظور كه ما دارای متدلوژی كاری جهت اندازه گیری و محك عملكرد های علمی و نوآورانه كشورهای شورای همكاری اسلامی هستیم. گزارشی نیز در ژوئن ۲۰۱۰ ارائه كردیم كه تمام جزئیات موضوعات و مسائلی كه قرار است تا پایان تحقیقات دنبال شود را شامل میشود. پنج كشور اردن، مالزی، پاكستان، قطر و مصر به عنوان كیسهای مورد مطالعه انتخاب شده اند. این كیس ها را به منظور ارزیابی متدلوژی و ادامه پالایش اطلاعات پس از آغاز مطالعات كشورها دیگر استفاده خواهند شد.
فاز دوم:كار میدانی درون كشوری و ارائه گزارشات كاری
با توجه به پیشرفت های حاصل شده در سایه سار مطالعات مقدماتی، پنج كیس مورد مطالعه باقی مانده نیز اجرا خواهد شد. این موارد شامل طراحی های تركیبی، جمع آوری اطلاعات، كتاب سنجی و مصاحبه با دانشمندان، سیاستگذاران، متفكرین، رهبران دینی، رهبرانی اقتصادی، سازمانها، نهادها و جنبش های سیاسی و جامعه های مدنی در درون كشورها می باشد.
تیم پروژه با توجه به میزان و تناسب وظیفه تحقیقاتی چندین هفته را در هر یك از كشورها سپری خواهد كرد. كشورهای گزینش شده بازتاب كننده گوناگونی اعضای سازمان همكاری های كشورهای كاندید میباشند:
خاورمیانه و شمال آفریقا: ایران، مصر، اردن، عربستان، قطر، امارات
آفریقای سیاه: نیجریه، موزامبیك، سنگال، سودان
اروپا و آسیای مركزی: تركیه، قزاقستان، آذربایجان
جنوب و شرق آسیا: مالزی، پاكستان، اندونزی
ما به شناسایی و همكاری نزدیك با هر یك از همكاران پژوهشگر در هر كشور خواهیم پرداخت و سمینار و شبكه های مشتركی را برگزار خواهیم كرد. خروجی های مهم این فاز در یك سری رخ دادهای مهم، مقالات، پژوهش های كشوری ارائه خواهد شد. این پژوهش میدانی به سوالات زیر پاسخ خواهد داد:
ـ مهمترین ویژگی های برتر چشم گیری نظام نوآوری و علمی كشورهای اسلامی چیست؟
ـ مهمترین ساختارهای علمی و نوآوری این كشورها چیست؟
ـ تاریخ و چگونگی پیشرفت ها چگونه بوده است؟
ـ شاخصه ها و متریكهایی كه بازتاب كننده سلامت این نظام هستند، چیست؟
ـ نقاط قوت و ضعف سیستم آموزشی متوسطه و عالی چیست؟
ـ آیا می توان جریان های استعدادهای علمی و پژوهشی در درون و خارج از این سیستم ها را اندازه گیری كرد؟
ـ بخش های نوآوری و دامنه نیروهای ویژه این كشورها چیست؟
ـ تعادل بین بخش های خصوصی و دولتی در تحقیق و توسعه چیست؟
ـ مشاركت كمك های توسعه طلبانه و بشردوستانه در خصوص تحقیق و توسعه چیست؟
ـ به چه میزان طرح های تحقیق و توسعه چند ملیتی در این كشورها اجرا میشود؟
ـ میزان سرمایه گذاری های داخلی به منظور ایجاد نوآوری چگونه است؟ آیا تغییراتی در آن صورت میگیرد؟
ـ هر كشور چگونه به حكومت و اخلاق علمی دست پیدا كرده است؟
ـ درك رابطه بین اسلام، دانش و سیاست را در این كشورها چگونه است؟ درك ما چگونه تغییر خواهد كرد؟
ـ ارتباط دانش و نوآوری این كشورها با قطب های نوآوری و دانش در اروپا، آمریكا، كانادا، ژاپن، چین، هنر و... چگونه است؟
ـ چگونه میتوان همكاریهای بین المللی را در این خصوص تقویت كرد؟ موانعی كه بر سر راه آن وجود دارد چیست؟
ـ چگونه می توان تحقیق و توسعه را در بخش آموزش عالی ارتقاء داد؟
ـ بهترین شیوه قدردانی از دانشمندان، نوآوران و مخترعین چیست؟
فاز سوم:تنظیم و ارائه گزارش (۲۰۱۲)
بر اساس مقالات ارائه شده درباره هر كشور و پژوهش ثانویه دیگر كشورهای عضو همكاری های اسلامی، گزارشات كلی رسانهای ارائه میدهیم كه نقاط اشتراك و اختلاف كشورها را پر رنگ تر میكند و نتیجه گیری های گستردهای در خصوص چشم اندازهای دانش و نوآوری در بین كشورهای اسلامی و دیگر كشورهای جهان اتخاذ خواهیم كرد.
فاز چهارم:انتشار و رسانهای كردن اخبار و اطلاعات (۲۰۱۳ـ ۲۰۱۲)
گزارش كلی و پایانی ده كشور در مراسم ویژهای در پایان سال ۲۰۱۲ و گزارشات مشابه در كشورهای عضو همكاری های اسلامی نیز ارائه خواهد شد. گزارش كامل تحقیقات در رسانههای اروپا، كشورهای همكاری های اسلامی، و بین الملل منتشر خواهد شد.
اطمینان حاصل كردن از اینكه یافته ها را میتوان برای تقویت سیستمهای نوآور در كشورهای اسلامی به كار برد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف از همكاری نزدیك با دولت ها و همكاران پژوهشی در این پروسه و ساخت ظرفیت ها و مكانیسم های ویژه به منظور به روز رسانی و نوسازی تحلیل ها در سالهای آینده میباشد. اولویت اول و كلیدی ایجاد كادر و مجموعه تحلیل گران پژوهشی كار كشته در هر یك از كشورهای مورد مطالعه میباشد كه می تواند شالوده شبكه ای گسترده شود.
ـ بودجه رسانی
بودجه لازم برای اجرای این پروژه ۴ میلیون دلار است كه در سه سال مالی تأمین خواهد شد. تأمین بودجه بر چهار نهاد زیر خواهد بود:
ـ اعضا و نهادهای سازمان همكاری اسلامی
ـ اعضای نهادهای دولتی، علمی و فرهنگی اتحادیه اروپا
ـ تراست ها و بنیادهای بین الملل
ـ انجمن بشر دوستانه و تجارت
این پروژه در سه سطح مدیریت میشود كه شامل تیم مدیریتی مشترك، گروه هدایتگر پروژه و گروه بازبینی و مشاوره میباشد. تیم مدیریتی مشترك مشمول نظارت بر پروژه در تمام سطوح كه شامل نمایندگانی از دبیر كل شورای همكاری اسلامی و ارگانهای كلیدی كه شامل IDB، SESRIC، COMSTECH، ISESCO، انجمن سلطنتی بریتانیا، مجله نیچر، شورای بریتانیا میباشد. این پروژه به ریاست پروفسور كمال الدین احسان گول دبیر كل شورای همكاری اسلامی است.
تحلیل:
حجت الاسلام علی میثمی تهرانی
جهت فهم دقیق حرکت «انجمن سلطنتی بریتانیا» در پروژه «اطلس دانش و نوآوری جهان اسلام» باید گفت گسترش موج بیداری اسلامی در دنیای اسلام اگرچه در نگاه اول تهدیدی سیاسی برای برهم زدن بساط مدیریت جهانی دنیای غرب به نظر می رسد ولی تحلیل عمیقتر تنها به این سطح از خطر برای تمدن غرب محدود نمی ماند. یعنی متفکرین غربی به خوبی واقفند که انقلاب پدیدار شده در ایران اسلامی در سال ۱۹۷۹ـ سالی که در آینده تاریخ بشری همواره از آن با اهمیت یاد خواهد شد ـ به عنوان آغاز خیزش دوباره دنیای اسلام برای فتح سنگرهای کلیدی جهان تنها محدود به دنیای سیاست نیست. بلکه علاوه بر انقلاب در عرصه سیاسی نوعی انقلاب در عرصه علمی ـ فرهنگی نیز آغاز شده است. زیرا واضح است که انقلابی با این شعارها و این گستره نفوذ و این عمق استراتژیک مردمی، هرگز نمیتواند محدود به تغییرات در عالم سیاست و مدیریت قدرت سخت باشد. بلکه حتماً در لایه هایی از فرهنگ و مدیریت قدرت نرم نیز نفوذ یافته است. به تعبیر دقیق تر این انقلاب های مردمی ـ اسلامی پیش و بیش از اینکه ماهیتی سیاسی ـ نظامی داشته باشند هویتی علمی ـ فرهنگی خواهند داشت.
استراتژیست های مکار نظام سلطه به خوبی واقفند که اگر مدیریت این امواج بیداری اسلامی از دستهای لرزان ایشان خارج شود باید خیلی زودتر از آن چیزی که فکرش را می کنند در خیابان وال استریت مجلس ترحیم تمدن شیطانی خویش را برپاکنند. هم از این رو برای کنترل انقلاب های مردمی پدیدار شده در دنیای اسلام شدیدا به تکاپو افتادهاند.
اینان نیک میدانند که اگر در پی کنترل ظرفیت سیاسی جدید از سوی سیاست های رسمی نظام سلطه و منطبق با نظم نوین جهانی اند باید در قدم اول ظرفیت علمی عظیم پیدا شده در دنیای اسلام پس از بیداری اسلامی را در دل ناتوی فرهنگی خویش هضم نمایند.
روشن است که کنترل انفجار علمی ـ فرهنگی آغاز شده در دنیای اسلام که روز به روز هم گسترده تر خواهد شد، بدون شناخت دقیق ظرفیت های جهان اسلام میسر نخواهد بود. زیرا اگر غرب از خیزش های علمی دنیای اسلام بی خبر باشد باید هر روز انتظار یک غافل گیری فرهنگی را داشته و همواره منتظر حادثه بماند. این نگاه منفعلانه معنایی جز خارج شدن روند تولید علم و فناوری در دنیای اسلام از دست دنیای غرب ندارد. امری که در حکم تیر خلاص به تمدن شیطانی پوسیده کنونی خواهد بود. به نظر میرسد که «انجمن سلطنتی بریتانیای حقیر» با راه اندازی پروژه «اطلس دانش و نوآوری های جهان اسلام» ـ که در حقیقت نوعی حمله فرهنگی همه جانبه به دنیای اسلام است ـ در گام اول به دنبال نوعی جاسوسی علمی ـ فرهنگی عمیق در دنیای اسلام است. مسلم است که برای این پروژه به نام همکاری علمی در پی ساماندهی وطن فروشان عالم نما در کل دنیای اسلام به نام جذب همکار علمی ـ به تعبیر صحیح تر جاسوس فرهنگی ـ است.
فاز بعدی پس از شناخت دقیق ظرفیت های نوظهور علمی دنیای اسلام، جهتدهی آن در راستای اهداف علمی نظام سلطه و به کار گیری اش در راه حل معضلات تمدن مدرن است. به بیان فنی تر مصادره کردن انقلاب مردم در عرصه علمی ـ فرهنگی به نفع جهت حاکم بر حرکت علمی جهان کفر و نفاق است.
علاوه بر این بهترین راه نفوذ در نظام سیاسی و مدیریت فرایند تصمیم گیری مدیران عرصه سیاست نفوذ در نظام فرهنگی و مدیریت فرایند تصمیم سازی کارشناسان عرصه علم و فرهنگ است. مسلماً اگر حرکت علمی در دنیای اسلام تابع حرکت علمی دنیای غرب تعریف شود حرکت سیاسی نیز در پی آن تسلیم مدیریت سیاسی عرصه بینالمللی خواهد شد. مثال موفق این تجربه ـ البته تا حدودی ـ ترکیه است. کشوری که در حقیقت وقتی ورود دانشجویان محجبه به دانشگاه های آن ممنوع شد؛ کلنگ لاییک شدن ساختار سیاسی آن نیز به زمین زده شد. به نظر میرسد غرب به دنبال تکرار این تجربه در سایر کشورهای اسلامی نیز هست. مسلماً در این مسیر توطئه بار کشور ترکیه به عنوان رفیق دزد و شریک قافله میتواند کمک شایانی به غرب کند. زیرا از این جهت یکی از ضعیف ترین حلقه های تمدنی کشورهای اسلامی در مقابل تمدن غرب می باشد.
نقطه مقابل این حرکت خطرناک همان عقبه استراتژیکی است که امام خامنه ای «مدظله العالی» به درستی حکم حکومتی حمله افسران جنگ نرم به آن را صادر فرمودند. یعنی نفی علم مدرن و حرکت به سمت تولید علم اسلامی. بر این اساس همان گونه که غرب در پی هدف گذاری تحقیقاتی و کنترل متدولوژی تولید علم در دنیای اسلام متناسب با اهداف سلطه گرایانه خود است؛ ایران اسلامی نیز باید با ارتباط گیری با فعالان آزادمنش مومن دنیای اسلام اقدام به در اختیار گرفتن جهت توسعه علمی کشورهای اسلامی در مسیر ایجاد تمدن اسلامی در گستره جهانی نماید. پس همگام با این پروژه شیطانی، جمهوری اسلامی ایران نیز باید به کمک عقبه عظیم علمی ـ فرهنگی خود در دنیای اسلام در پی تدوین نقشه جامع علمی دنیای اسلام و ریل گذاری برای حرکت علمی قافله تمدنی جوانان باهوش بیدار جهان معنویت باشد.
به نظر می رسد حوزهه ای علمیه و دانشگاه های این کشور ـ گذشته از ساختارهای رسمی ـ وظیفه سنگینی در این مبارزه علمی ـ فرهنگی در مسیر آماده سازی عرصه جهانی جهت ظهور ولی اعظم الهی (عج) داشته باشند.
حجت الاسلام علی میثمی تهرانی
