گزارش نخستین کرسی ترویجی نظریه پردازی؛
تحوّل در ریاضیات لازمه تحوّل در علوم انسانی
با ارائه حجتالاسلام سیدمرتضی حسینیالهاشمی
تاریخ انتشار : دوشنبه ۹ فروردين ۱۳۹۵ ساعت ۱۴:۴۶
نخستین کرسی ترویجی ترویجی نظریهپردازی با موضوع «تحوّل در ریاضیات لازمه تحوّل در علوم انسانی» از سوی فرهنگستان علوم اسامی قم و با مشارکت دبیرخانه هیأت حمایت از کرسی های نظریه پردازی و نقد و مناظره در شورای عالی انقلاب فرهنگی، در قم برگزار گردید.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی قم، اولین نشست کرسی ترویجی نظریهپردازی با موضوع «تحوّل در ریاضیات لازمه تحوّل در علوم انسانی» در فرهنگستان علوم اسلامی قم برگزار شد.
در این کرسی ترویجی نظریه پردازی، حجتالاسلام سید مرتضی حسینی الهاشمی (عضو هیئت علمی گروه فلسفه و روش علومِ فرهنگستان علوم اسلامی قم) به عنوان نظریه پرداز به ارائه دیدگاه خود در این خصوص پرداخت و آقای دکتر غلامرضا ذکیانی (دانشیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی) به عنوان ناقد در این نشست حضور داشت.
در ابتدای نشست حجتالاسلام حسینی الهاشمی با طرح پرسشی از علت ناکارآمدی علوم انسانی در رفع چالشهای اجتماعی موجود، "ناتوانی ریاضیات" را به عنوان یکی از گمانهها در پاسخ به این سوال برشمرد و نظریهی خود را اثبات این مدّعا دانست که بدون تحوّل در ریاضیات موجود امکان تحقّق عینی علوم انسانی اسلامی وجود نخواهد داشت.
وی افزود: اگر ریاضیات عهدهدار شیوه مدلسازی و معادلهسازی از عالم خارج باشد می توان با تکیه بر تفاوت ریاضیات موجود و ریاضیات قدیم، تغییر کیفیت مدلسازی از عالم خارج را یکی از لوازم اساسی تحوّل در علوم انسانی به شمار آورد.
عضو هیئت علمی گروه فلسفه و روش علومِ فرهنگستان علوم اسلامی قم، کاربردهای جدید در ریاضیات را عامل مشخص شدن ناکارآمدی ریاضیات قدیم دانست و افزود: این موضوع باعث شده تا زمینهی تاسیسی ریاضیات موجود پدید آید و فهم حاقّ تحوّلات علم ریاضی در نسبت با تحوّلات بشری را می تواند پیش درآمدی برای تاسیس "ریاضیات جدید" باشد.
حجتالاسلام حسینی الهاشمی در ادامه بیان داشت: در این نظریه برای تحوّلات علم ریاضی در طول تاریخ بشری یک مدل سه سطحی ارایه می شود: سطح رشد علم، سطح تکامل علم، سطح تجدید حیات علم.
وی سطح رشد علم را شامل تحوّلاتی دانست که در آن با حفظ مبنا و روشِ علوم، گسترهی مصادیق افزایش مییابد.
عضو هیئت علمی گروه فلسفه و روش علومِ فرهنگستان علوم اسلامی قم سطح تکامل علم را نیز شامل مواردی از تحوّلات علمی دانست و گفت: با حفظ و بهرهگیری حداکثری از مبانی، روش علوم تغییر مییابد، و سطح تجدید حیات علمی را به آن دسته از تحّولات علمی مربوط است که در آن "مبانی علوم" و "نگرش روشی" دستخوش تحوّل میشوند.
حجتالاسلام حسینی الهاشمی در ادامه اظهار کرد: با تکیه بر این مدل، می توان ویژگیهای ریاضیات قدیم و ریاضیات جدید مورد بررسی قرار داد.
وی همچنین ریاضیات را قدیم مبتنی بر "اصالت ذات" و ریاضیات جدید(موجود) را مبتنی بر "اصالت ربط" دانست.
این پژوهشگر علوم اسلامی "تجزیه و انتزاع"، نگرش روشی ریاضیات قدیم و "مجموعهنگری و ترکیب"، نگرش روشی ریاضیات موجود عنوان کرد و افزود: ریاضیات قدیم با توان انجام محاسبات "جسم ساکن" و توانایی ریاضیات موجود در انجام محاسبات "جسم متحرکِ بالاجبار" است.
حجتالاسلام حسینی الهاشمی در تبیین این نظریه گفت: هرچند علوم انسانی موجود نیز دارای اشکالات مبنایی و محتوایی در «ملاحظه اختیار انسان» است، اما ریاضیات قدیم و ریاضیات موجود نیز نمی تواند معادلات مربوط به اختیار را ارائه دهد. در این باره می توان به «آمار و احتمالات» به عنوان دانش پایهی نظریههای ریاضی مرتبط با علوم انسانی اشاره کرد. زیرا احتمالات در محاسبات خود شروط اصلی اختیار را که "قدرت" و "علم" هستند را لحاظ نمی¬کند.
وی افزود: بر این اساس ضرورت انقلابی در ریاضیات که "فاعلیت انسان" را لحاظ کند ضروری و اجتنابناپذیر است. همچنانکه ریاضیات قدیم، ریاضیات جسم ساکن و ریاضیات موجود ریاضیات حرکت است، ریاضیات مطلوب "ریاضیات اختیار" خواهد بود.
پس از ارائهی حجتالاسلام حسینی الهاشمی، دکتر ذکیانی، ناقد این کرسی نظریه پردازی، دیدگاه خود در مورد این نظریه را مطرح کرد.
دکتر ذکیانی با اشاره به این نکته که نفس ورود به این حوزه مبارک است، ارایهی حجتالاسلام والمسلمین حسینی الهاشمی را کم سابقه دانست.
دکتر ذکیانی با اذعان به این نکته که "اشراف بر مبانی ریاضیات قدیم و جدید" از ویژگیهای قابل تقدیر نظریه پرداز بوده است، "ابتناء تحوّل در علوم انسانی به تحوّل در ریاضیات" و "پیشبینی تحوّلات آینده علوم انسانی" را مهمترین ادّعای این نظریه دانست.
عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی با اظهار امیدواری به بالندگی این نظریه در سالهای آینده، "ترویجی" بودن این نظریه را مورد انتقاد قرار دادند و مدّعی شدند با توجه به حجم مباحث نوینی که در این نظریه لحاظ شده و به طور خاص، مدلی که برای "تاریخ تحوّلات علم ریاضی" ارایه شد، این نظریه را حاوی امکانات لازم جهت تصویب در شورای عالی انقلاب فرهنگی دانست.
پس از طرح مقدّمه از سوی دکتر ذکیانی، نقدها و دیدگاه هایی در مورد این نظریه از سوی وی مطرح شد.
بر اساس این گزارش، مهمترین چالشی که در نقد نظریه «تحوّل در ریاضیات لازمه تحوّل در علوم انسانی» مطرح شد، "تقدّم فلسفه بر ریاضیات" در تحوّل علوم انسانی بود.
دکتر ذکیانی با اشاره به این مطلب که "دکارت" از نظرگاه فلسفی تحوّل در مبانی ریاضیات را رقم زد، تاکید نظریه بر ریاضیات را مورد نقد قرار داد.
حجتالاسلام حسینی الهاشمی در پاسخ به این نقد، با ذکر این مطلب که ریاضیات مورد ادّعا حاوی مبانی فلسفی است و فرهنگستان علوم اسلامی مدّعی بنیادگذاری چنین فلسفهای است، نظریه خود را نافی نقش فلسفه در تحوّل ندانست.
وی ریاضیات جدید پیشنهادی را فلسفهای دانست که مبنای آن نه "اصالت ذات" و نه "اصالت ربط"، بلکه "اصالت فاعلیت" است که ملاحظهی اختیار یکی از وجوه اصلی آن به شمار میآید.
عضو هیئت علمی گروه فلسفه و روش علومِ فرهنگستان علوم اسلامی قم سپس با مقایسه "بیکن" و "دکارت" به طرح این پرسش پرداخت که چرا علیرغم اشتراک بیکن و دکارت از حیث تمهیدگری فلسفی، تحوّلات گسترده علمی بعد از دکارت محقّق شده است؟
حجتالاسلام حسینی الهاشمی "ارایه ابزار تحقّق عینی" توسط دکارت را به عنوان نقطه تمایز او با بیکن دانست و بر این نکته تاکید کرد که مادامی که به همراه مبانی فلسفی، ریاضیات تحقّق عینی طرح نشود، تحوّل در علوم امکانپذیر نخواهد بود.
دکتر غلامرضا ذکیانی در ادامه "نحوه ملاحظهی اختیار" در ریاضیات جدید پیشنهادی را به عنوان دّومین پرسش خود مطرح کرد.
حجتالاسلام حسینی الهاشمی در پاسخ به این سوال، با اشاره به اینکه در غرب با تکیه بر "لوازم حرکت" صفحه مختصات جدیدی ارایه گردید که در این صفحه مختصات، امکان تحلیل حرکت فراهم آمد، مدّعی شد که باید از روی "لوازم اختیار" صفحهی جدیدی ارایه شود که در آن "منزلتها به هم متقوّم" باشند.
وی این صفحهی نوین را جداولی دانست که قدرت طبقهبندی اختیار در نظامی از اختیارها را دارا باشد و افزود: فرهنگستان علوم اسلامی قم گمانههایی را در این زمینه دارد.
در ادامه جلسه دکتر ذکیانی مدعی شد در غرب هم تکیه بر "اصالت فاعلیت" سابقه داشته و میتوان "سوبژکتیویسم" که در نتیجهی محور شدن و اولویت پیدا کردن "فاعل شناسا" پدید آمد را نوعی از آن دانست.
وی با ذکر نمونهای از فلسفههای اگزیستانس، امتداد نظری اصالت فاعلیت را اومانیسم دانست و سپس تفاوت اصالت فاعلیتی که در این نظریه به آن تکیه شده است با سوبژکتیویسم را مورد پرسش قرار داد.
حجتالاسلام حسینی الهاشمی با تاکید بر اینکه اشتراک لفظی را نباید دلیل بر معنای یکسان دانست و بیان داشت: "اصالت فاعلیت" مورد نظر این نظریه، فاعلیت انسان را در یک "نظام فاعلیت" مورد بررسی قرار میدهد و همهی فاعلها را یکسان و دارای قدرت تصرّف یکسان نمیداند.
وی مدّعی شد در نظامهای اندیشه غربی، فاعلیت منحصر در انسان است و از این حیث با اصالت فاعلیتی که این نظریه از آن سخن میگوید متفاوت است.
دکتر ذکیانی در سوال دیگری نحوه مدلسازی حجتالاسلام والمسلمین حسینی الهاشمی از تاریخ ریاضیات را مورد نقد قرار داد.
دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی (ره) با طرح این سوال که: چرا باید ورود مساله حرکت به ریاضیات توسط دکارت را انقلاب به شمار آورد؟ مدّعی شد که در این نظریه، نوعی صورتبندی جهتدار از تاریخ دنبال شده است تا "ورود مساله اختیار در ریاضیات" به عنوان انقلاب پنداشته شود.
دکتر ذکیانی سپس با اشاره به اینکه چرا در طبقهبندی تحوّلات علمی صرفاً "نظریهی پارادایمهای کوهن" به عنوان نظریهی بدیل مورد ملاحظه قرار گرفته است، عدم توجّه به نظریهی افرادی همچون "پوپر" را از نقایص این طرح دانست.
حجتالاسلام حسینی الهاشمی در پاسخ به این نقدها، توجّه به کوهن را از حیث ارایه مدل تاریخی دانست و افرادی همچون پوپر را فاقد مدلی برای تحلیل تحوّلات تاریخی دانست.
عضو هیئت علمی گروه فلسفه و روش علومِ فرهنگستان علوم اسلامی قم با اشاره به اینکه کوهن در نظریهی پارادایمها دلیلی برای نحوهی دورهبندی تاریخی ارایه نکرده است، بر این نکته تاکید کرد که نحوهی مدلسازی تاریخ تحوّلات نباید صرفاً توصیفی دلخواه از تحوّلات تاریخی باشد.
وی "کارآمدی" و "قدرت پیشبینی تحوّلات بعدی" را در شکلگیری نحوهی مدلسازی خود از تاریخ تحوّلات ریاضیات موثّر دانست و نظریه پارادایمهای کوهن را فاقد قدرت پیشبینی تحوّلات علمی آینده دانست.
گفتنی است نخستین کرسی ترویجی ترویجی نظریهپردازی با موضوع «تحوّل در ریاضیات لازمه تحوّل در علوم انسانی» از سوی فرهنگستان علوم اسلامی قم و با مشارکت دبیرخانه هیأت حمایت از کرسی های نظریه پردازی و نقد و مناظره در شورای عالی انقلاب فرهنگی در مکان فرهنگستان علوم اسلامی قم با حضور پژوهشگران و دانش پژوهان این مجموعه پژوهشی برگزار گردید.
101