داخلی صفحه  آرشيو خبر

تاریخ انتشار : يکشنبه ۸ مرداد ۱۳۹۱ ساعت ۱۱:۲۸

در جلسه پرسش و پاسخي كه با «محمد فاعور» (كارشناس ارشد مؤسسه‏ي كارينگي) داشتيم، وي به وضعيت آموزش در جهان عرب پرداخته است و اين موضوع را بررسي مي‏كند كه چرا دموكراسي حقيقي به وجود نخواهد آمد مگر آنكه نظام آموزشي تربيت شهروندان وظيفه شناس اصلاح شود. كشورهاي عربي تنها زماني مي‏توانند دموكراتيك واقعي باشند كه بتوانند تفكر انتقادي و توجه به ديدگاه‏هاي مختلف را به جوانان خود بياموزند. سؤالات مطرح شده به صورت زير است:
ـ ميزان قدرت نظام آموزشي در جهان عرب چقدر است؟
ـ دليل مبرم بودن تغيير نظام آموزشي در منطقه چيست؟
ـ آموزش و دموكراسي چگونه به يكديگر مرتبط مي‏شوند؟
ـ چگونه به شهروندان آموزش بدهيم؟
ـ اصلاحات آموزش چگونه با خيزش‏هاي منطقه گره مي‏خورد؟
ـ دولت‏هاي عربي چه اقداماتي را براي اصلاح در نظام آموزشي بايد در پيش بگيرند؟

٭ ميزان قدرت نظام آموزشي در جهان عرب چقدر است؟
بيشتر نظام‏هاي آموزشي عربي دانش آموزان را براي رقابت در جهان امروز و جامعه دموكراتيك آماده نمي‏كنند. البته تفاوت بسياري بين كشورها و درون خود كشورهاي عربي وجود دارد. برخي مدارس در چندين كشور عربي همچون مصر، اردن، لبنان و امارات متحده عربي نظام آموزشي ارائه شده از سوي دولت داراي ظرفيت بين المللي مي‏باشد. هر چند تقريباً تمام نظام‏هاي آموزشي در كشورهاي عربي از كمبودهاي شديدي رنج مي‏برند.
آموزش خوب نيازمند نظارت دقيق مي‏باشند كه فقدان آن در منطقه هم در دولت مركزي و هم در مدارس محلي مشاهده مي‏شود.
وزارتخانه‏هاي آموزش و پرورش نقش محوري را بر عهده دارند و همواره تحت تسلط نظام مديريت مستبد بوده اند. از اين گذشته بيشتر وزارتخانه‏ها ديدگاه و طرح استراتژيك مناسب، واحد نظارت كارآمد و منابع انساني شايسته اي را ندارند. رهبران طرح‏هاي نو به دليل عمل كردن در شرايط ناموفق با حجم وسيعي از موانع اداري از جمله كاركنان نالايق كه بيشتر آنان افرادي فاسد، مقاوم در برابر تغييرات يا بي طرف نسبت به آن، رو به رو شده‏اند.
آموزش در بيشتر كشورهاي عربي همچنان معلم مآب بوده و براي پرورش تفكر انتقادي آزاد مناسب نمي‏باشد. علاوه بر تمام اين مشكلات كمبود معلمان شايسته در كشورهاي عربي مشهود است. آموزگاراني كه هم اكنون در حال تدريس مي‏باشند حقوق شان بسيار كم و فرصت‏هاي پيشرفت آنها بسيار محدود است.

٭ دليل مبرم بودن تغيير نظام آموزشي در منطقه چيست؟
آموزش با كيفيت براي توسعه اجتماعي و اقتصادي ضروري مي‏باشد. توسعه اقتصاد پايدار در قرن بيست و يكم نيازمند اصول كليدي است كه مدارس بايد آنها را به ديگران بياموزد. مهارت‏هايي همچون تفكر انتقادي، توانايي حل مسئله، سواد ديجيتالي، وظيفه شناسي اجتماعي و مدني نياز مبرم اشخاصي است كه مي‏خواهند وارد بازار جهاني شغل شوند. بيشتر نظام‏هاي آموزشي كشورهاي عربي دانش آموزان را براي ورود به اين عرصه حياتي آماده نمي‏كنند.
علاوه بر آن جمعيت جوان رو به رشد ـ يك سوم جمعيت كشورهاي عربي زير پانزده سال دارند ـ در اين كشورها جامعه و دولت را در آينده نه چندان دور، رهبري و شكل خواهند داد. سرمايه گذاري امروز در اصلاحات آموزشي تفاوت چشم گيري را در دموكراسي فرداي جهان غرب ايجاد خواهد كرد.

٭ آموزش و دموكراسي چگونه به يكديگر مرتبط مي‏شوند؟
بسياري از برنامه‏هاي آموزشي در كشورهاي دموكراتيك مهارت‏ها و ارزش‏هايي را آموزش مي‏دهند كه براي پيشرفت دموكراسي حياتي مي‏باشند و توجه و استعداد دانش آموزان را به سمت مشاركت‏هاي سياسي و مدني سوق مي‏دهد. بارزترين نمونه كشورهاي فنلاند، دانمارك و كره جنوبي مي‏باشند.
اين برنامه‏ها رفتارهايي همچون تعهدات اخلاقي و اجتماعي و كارايي فردي را پرورش مي‏دهد. چنين برنامه‏هايي، همچنين فرصتي را براي دانش آموزان فراهم مي‏كند تا مهارت‏هاي مدني همچون حل مسئله، خلق آثار نوشتاري، همكاري، اجماع در حل مسئله و مطرح كردن مشكلات به مقامات دولتي را آموزش مي‏دهد. در صورت كسب چنين مهارتي دانش آموزان تمايل بيشتري به مشاركت و پيشرفت در جامعه خود خواهند داشت.

٭ چگونه شهروندان را آموزش دهيم؟
آموزش براي شهروندان، در هسته فرآيند آموزش مهارت‏هاي ضروري دانش آموزان جهان عرب براي پيشرفت در جهان مي‏باشد. اين تفكر در بر گيرنده دو مفهوم مي‏باشد. آموزش درباره شهروندي، و آموزش به وسيله شهروندي.
آموزش درباره شهروندي تنها ارائه دروس مدني حداقلي مي‏باشد كه دانش و مفاهيم تاريخ و سياست را ياد مي‏دهد.
آموزش به وسيله شهروند به دانش آموزان تجربه علمي فرايند دموكراتيك را ارائه ميدهد و به آنها از طريق مشاركت در فعاليت‏هاي مدني درون مدرسه مانند انتخاب شوراي مدرسه آموزش مي‏دهد.
آموزش براي شهروندي علاوه بر آنكه در برگيرنده هر دو رويكرد مي‏باشد ارزش‏ها و تمايلات افراد را نيز مورد هدف قرار مي‏دهد. اين ارزش‏ها سنگ بناي بيشتر اهداف ملي آموزش شهروندي در بسياري از كشورها مي‏باشد: افزايش ظرفيت افراد و ايجاد فرصت‏هاي مناسب براي شهروندي.

٭ اصلاحات آموزشي چگونه با خيزش‏هاي منطق گره مي‏خورد؟
به دليل وجود نظام مستبد در اين كشورها، به دانش آموزان از همان ابتدا مي‏آموختند كه افراد مطيعي باشند. به هر حال هيچ ديكتاتوري نمي‏خواهد افراد جامعه قدرت او را به چالش بكشند. حال هر چند كه فرايند طولاني دموكراسي سازي در برخي كشورهاي عربي آغاز شده است، اما اغلب اين حقيقت ناديده گرفته مي‏شود كه دموكراسي تنها در فرهنگي رشد مي‏كند كه گوناگوني را بپذيرد، به ديدگاه‏هاي متفاوت احترام بگذارد، حقيقت را امري نسبي تلقي كنند نه مطلق و در جامعه اختلاف عقايد را تحمل كند.
پس از سپري شدن سال‏ها حكومت استبداد در كشورهاي منطقه، مردم انقلابي پي خواهند برد كه جامعه‏ي آنها نيازمند مهارت‏ها و ارزش‏هايي كه بتواند هنجارهاي رفتاري كثرت گرايانه و مختلف را بپذيرد. براي آنكه بتوان آن جوامع را به سمت دموكراسي حقيقي پيش ببريم، نه تنها بايد ساختارهاي سياسي و رهبري آنها را تغيير دهيم بلكه بايد تغييرات جدي و پايدار را در نظام آموزشي آنها ايجاد كنيم.

٭ دولت‏هاي عربي چه اقداماتي را براي اصلاح در نظام آموزشي بايد در پيش بگيرند؟
اصلاحات كنوني انجام شده در منطقه بيشتر بر تغييرات فيزيكي همچون ساخت مدارس، بكارگيري كامپيوتر در كلاس، بهبود نمرات آزمون‏هاي دروسي همچون رياضيات و علوم تجربي تمركز دارد. علي رغم مهم بودن اين تغييرات كمبود نيروي انساني امري مشهود مي‏باشد. جهان عرب نيازمند سيستم كامل و جامعي است كه عناصر مردمي را همواره در صحنه نگهدارد. دانش آموزان از همان سال‏هاي ابتدايي آموزش بايد بياموزند تفكر آزاد و دنباله روي از توليد علم يعني چه. بايد سوال پرسيدن و نوآوري را به آنها بياموزيم.
تمركز كلاس‏هاي درس بايد بر گفتگوي آزاد و فعاليت‏هاي آموزشي باشد. با اين روش دانش آموزان مي‏آموزند تا افرادي آگاه و مستقل در جامعه باشند. به نظر مي‏رسد تأثيرگذاري اين روش فراتر از يك سخنراني مرسوم در كشورهاي منطقه مي‏باشد. بدينسان آموزش و تربيت دبيران و آموزگاران فرهيخته امري الزامي است زيرا دانش آموزان در پايان دوره متوسطه بايد بتواند، مسائل راحل كند...
شايد بزرگترين چالش در اجراي اصلاحات آموزشي امور فني آن نيست بلكه بيشتر اراده سياسي آن مي‏باشد. آينده كشورهاي عرب به فائق آمدن بر اين چالش‏ها مي‏باشد.

تحليل:
آيا غرب حقيقتاً به دنبال ايجاد دموكراسي در كشورهاي عربي منطقه مي باشد؟ چه شده كه جهان غرب هم اكنون پس از انقلاب در كشورهاي عربي نگران آموزش دموكراسي در اين كشورها شده است؟ چرا حكام پيشين كه خود دست نشانده غرب بودند به دنبال ايجاد دموكراسي در اين كشورها نبوده اند؟ آيا غرب ترس آن را ندارد كه اسلام خواهان و اسلام گراها قدرت را در اين كشورها در دست بگيرند و نظام اسلامي را حاكم كنند؟ سوالات فوق و ديگر سوالاتي كه مي توان مطرح كرد حاكي از آن است كه غرب به دنبال تزريق دموكراسي جديد خود است كه به اشكال مختلفي همانند اسلام تركيه اي يا... جلوه‏گر شده است. شكي وجود ندارد كه تعليم و تربيت سنگ بناي هر جامعه‏اي مي باشد و غرب نيك مي داند كه با آموزش مي توان افرادي را پرورش داد كه مطيع و سرسپرده‏ي آنها مي باشد. حال اگر بتوان اين افراد را از همان ابتداي رشد و نمو فكري كه ابتدا در خانواده و سپس در مدرسه و جامعه تبلور مي يابد را در دست گرفت ديگر هيچ جاي نگراني وجود ندارد كه بتوان يك جامعه را آلوده به تفكرات مسموم كرد. اگر تاريخ اجتماعي غرب را در نهضت هاي اخير مورد مطالعه قرار دهيم، مي بينيم كه تمام ادعاهايي كه مي كنند و خود را مردمي بشر دوست و خيرخواه و فداكار بشر معرفي نموده و وانمود مي كنند كه در راه خدمت به بشريت، از جان و مال خود مايه مي گذارند، تا به بشر حريت داده، ستمگران را از ظلم و بردگان را از بردگي و اسيري نجات بخشند، همه اين ادعاها دروغ و نيرنگ است و جز به بند كشيدن ملل ضعيف هدفي ندارند، و تمام همشان اين است كه از هر راه كه بتوانند بر آنها حكومت كنند، يك روز از راه قشون كشي و مداخله هاي نظامي، روزي ديگر از راه استعمار، روزي با ادعاي مالكيت نسبت به سرزمين آنان، روزي با دعوي قيوميت، روزي به عنوان حفظ منافع مشترك، روزي به عنوان كمك به حفظ استقلال آنان، روزي تحت عنوان حفظ صلح و جلوگيري از تجاوزهاي ديگران، روزي به عنوان دفاع از حقوق طبقات محروم و بي چاره، روزي... و روزي و تاريخ خود شاهد آن مي‏باشد.