شهید سید محمدباقر صدر (ره) را می توان مبدع رویکرد جدیدی در تفقه دانست که در صدد استنباط «نظامات اجتماعی» از منابع دینی است. از منظر ایشان «نظامات اجتماعی» مبتنی بر عقاید و مبانی خاص و دارای اهداف مشخص است که مجموعه ای از مفاهیم را به صورت منسجم کنار یکدیگر به هماهنگی می رساند. در اين نگاه، مسائل و موضوعات فقهی، به صورت موضوعات از هم منفصل مطالعه نمی شود - آنچنان که در فقه موجود رایج است - بلکه «نظام»، يک کل به هم پيوستهای است که موضوعات آن، به يک سيستم و شبکه یک پارچه تبديل شده اند. استنباط «نظام» به عنوان یک «مجموعه» و «کل»، غير از استنباط حکم تک تک «عناصر» آن از طریق احکام «موضوعات کلی» است که نیازمند باب جدیدی از تفقه می باشد. این مقاله در بخش اول به تقریر نظریه شهید صدر(ره) در باب فقه نظامات می پردازد و سعی می کند جوانب اصلی نظریه ایشان را مورد دقت قرار دهد. در بخش دوم مقاله، با تمرکز بر ویژگی های «فقه نظامات»، تفاوت آن با «فقه موجود» از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است؛ مبتنی بر فقه نظامات، سنخ دیگری از تکالیف متصور است که از جهاتی چند با «حکم» در فقه فردی تفاوت دارد؛ این نوع از تکلیف، از حیث «موضوع»، «مکلف»، «سنخ تکلیف»، «عقاب و ثواب» و «روش استنباط» از احکام رایج فقهی ممتاز می گردد.
